موسسه فرهنگی سبک بالان عرش

من و شهید سید محسن روحانی دستمون تو دست هم در حال رد شدن از کنار لودر بودیم داشتم به خنده بهش میگفتم که بند پوتینت هم که بازه، ولی او داشت ذکر میگفت.نمی دونم چرا بند دلم پاره شد وقتی دیدم که ذکرش یا زهراست. تو همین لحظات صدای سوت خمپاره ای اومد و هر دو مجبور شدیم بخوابیم روی زمین. فقط یه لحظه دستم را از تو دستش در آوردم که چاره ای نبود. نگاهش کردم دیدم که از پهلویش خون جاریست. آخرین کلامش هم یا زهرا (س) بود. فقط یادم میآید که شیشه عینکش زیر نور منور عراقی ها برق میزد من هم بعدش چیزی یادم نیست. شهادت نصیب او شد و حسرت نصیب من. هر کی فکر کنه که همینطوری میشه شهید شد راه را گم کرده است باید به دادش رسید که گمراه است. خدا گلچین است و گلها را میبرد پیش خودش. خدایا لیاقت چیزیست که مجانی نمیدهند. بهشت را به بها میدهند نه به بهانه. خدایا میدونم که من از جنس این شهیدان نبوده و نیستم  ولی نفس اونها به من هم خورده، دست در دستشان بوده ام، نگاه در نگاهشان، هم غذایشان، همسفرشان، هم نمازشون، بارها کفش هاشون رو یواشکی تمیز کردم، خدایا اینان برادران من هستند بر اساس عقد اخوت، خدایا به نور جلال وجه کریمت من را شرمنده بالا نبر.

زبانش، چشمه ای بود که با جوشش خود، درخت دلها را آب می داد. و کلامش، نوری که ظلمت را از صحنه عقول می زدود. نامش, «روحانی», و میل و تعلّقش نیز «روحانیّات» بود. او «بنده» بود. و عبادتش, گاه اشک قلم که بر پیشانی سفید کاغذ جاری می شد, و گاه اشک دیده و قطره های زلال و روشن چشم, که در سیاهی شب به زمین می ریخت. و گاه قطره های گرم خون, که تقدیم آسمان حضرت دوست می شد. این وظیفه شناسی, چنان او را از حضیض زندگی تا اوج بندگی برد که بوی بهشت را در لحظه لحظة حیاتش منتشر کرد. و این «سید» سحرخیز و سحرسوز, بنده ای شد که بند بند وجودش در بند دوست گرفتار آمد. و به جایی رسید که درد دلش با دُردِ عشق درمان شد. سرانجام, آن اشکهای, عاشقانه درخت نیازش را بارور کرد. و دست گریه, خندة خون را بر پیکر مبارکش پاشید. او با پرپر شدن, از برهوت فراق, به باغ سبز وصال پر کشید. صحرای خطر گام مرا می خواند صهبای سحر، جام مرا می خواند وقت خوش رفتن است، هان، گوش کنید! از عرش کسی نام مرا می خواند ستاد بزرگداشت مقام شهید

- «اگر به من بگویند چه آرزویی داری؟ می گویم: آرزو دارم خدا توفیق دهد تا بتوانم به جبهه رفته و دِین خود را به اسلام و امّت اسلامی و شهدا ادا کنم.» «راستی، در جبهه چه می گذرد؟ اسلام چه جذابیتی ایجاد کرده است؟ چرا فرزندان اسلام کانون گرم خانواده را عاشقانه رها کرده و به سنگرهای کوچک جبهه می روند؟ چرا زندگی شیرین، برای آنان تلخ است و انتظار مرگ در راه خدا را می کشند؟ و به چه علت «شهادت» برای آنان بالاترین آرزو و مهمترین دعای نماز شبشان، درخواست شهادت مخلصانه از خداوند است؟» «پدران! مادران! خواهران! برادران! دوستان! آشنایان! دست از ما بشویید؛ زیرا دیگر ما متعلق به خودمان نیستیم ... ما را به خدا هدیه کنید تا خداوند بزرگ سعادت را به شما عنایت فرماید. دوری ما را با صبر نیکو تحمل کنید و مرگ ما را صبورانه پذیرا باشید تا خداوند به شما اجر صابران را عطا کند.» «ما، در راهی قدم گذاشته ایم که به رستگاری اش ایمان داریم ... خدایا! عاقبت ما را ختم به شهادت فرما.»

یکی همرزمان شهید می گفت: در عملیّات بدر، هنگامیکه بچه ها توانستند به عمق خاک عراق نفوذ کرده و به اهداف مورد نظر دست یابند، دشمن، دست به پاتکهای سنگینی زد. بچه ها با چنگ و دندان از مواضعشان دفاع می کردند و شهید حجت الاسلام «سیّد محسن روحانی» نیز پا به پای بسیجیان در دفع این پاتکها می کوشید. هنگام ظهر، دوستان گفتند: - حاج آقا! فعلاً که خبری نیست، خوب است نماز را به جماعت بخوانیم. آقا محسن فرمود: - نه، ممکن است خمپاره بزنند، خیلی خطرناک است. خلاصه، نماز را سریع خواندیم و به استراحت پرداختیم. من و برادران غلامپور و رستمی و جعفر ربّانی نژاد با هم بودیم. ساعت یک و نیم عصر دیدیم صدای شنی تانک به گوش می رسد. خوب که پشت خاکریز را برانداز کردیم، دیدیم چندین تانک دشمن در فاصلة یکصد متری ما در حال مانورند. شهید ربّانی نژاد گفت: - بهتر است آقا مصطفی را خبر کنیم. منظور شهید مصطفی کلهری فرماندة گردان سیدالشهداء بود. - ایشان با بی سیم خبر حملة تانکها را به آقا مصطفی داد. ما درحال مقابله با تانکها بودیم که آقا مصطفی هم سریع خودش را رساند و شروع به شلیک آر- پی- جی کرد وناگهان با اصابت تیر کالیبر به ناحیة سر، نقش بر زمین شد و به شهادت رسید. درگیری لحظه به لحظه شدّت می گرفت: چیزی نگذشت که رستمی و سپس ربّانی نژاد نیز مورد اصابت قرار گرفتند. با شهادت آنان، شهید غلامپور رو کرد به آقای «روحانی»: - حاج آقا! به احتمال قوی ما هم رفتنی هستیم. شما در جریان کُد بی سیم باشید که اگر کسی تماس گرفت بتوانید موقعیت اینجا را گزارش کنید. بعد کُد را یاد ایشان داد و خودش رفت سراغ تانکها. نفرات ما اندک، و جنگ تن و تانک همچنان ادامه داشت. چیزی نگذشت که برادر غلامپور نیز به شهادت رسید، و دشمن، لحظه به لحظه نزدیک و نزدیکتر می شد. من با تانکها درگیر بودم که صدای بی سیم را شنیدم ... بعدها برادری که پشت خط بود، خودش چنین تعریف می کرد: - «گوشی» را که برداشتند، از موقعیت خط و احوال بچه ها پرسیدم. جواب آمد: - الحمدلله وضعیت خوب است و بچه ها همه سالمند! دیدم صدا بسیار ناآشناست. خیلی مشکوک شدم. گفتم: - برادر! شما؟ گفت: - من یکی از برادران هستم! این را که گفت تردید من بیشتر شد، پرسیدم: - اسمتان؟ - دیدم از ذکر اسمش طفره می رود. گفتم: پس لطفاً غلامپور و ربّانی نژاد را صدا کنید! گفت: - برادر! من سید محسن روحانی هستم. و بغضی در صدایش پیچید. با شنیدن این جمله فهمیدم که آنان به شهادت رسیده اند، وگرنه ایشان جوابم را نمی داد!» پس از این واقعة تلخ، خود شهید «روحانی» از شهید «غلامپور» با حسرتی عظیم یاد می کرد: - وقتی «رستمی» به شهادت رسید، بچه ها دوره اش کرده و گریه می کردند. یکی به جنازه اش عطر می زد و دیگری می بوسیدش. شهید غلامپور که روحیة بچه ها را خورد و خراب دیده بود، سر بچه ها فریاد کشید: الآن چه وقت این حرفهاست؟ آنها پیش خدایشان رفتند. بیایید حملة این کافران را دفع کنید!

بنده چون خودم صاحب امتیاز و مدیر یک مدرسه ملی در قم بودم، «محسن» را از کلاس اوّل دبستان در همین مدرسه ثبت نام کردم. جو مدرسه ما روی دانش آموزان، اثر تربیتی عمیقی داشت. دعای صبحگاهی مدرسه «الهی عظم البلاء ...» و یک حمد و سوره بود. بچّه ها دروغ نمی گفتند. غیبت نمی کردند و فحش نمی دادند. «محسن»، از بچگی سالم و درستکار و بسیار فعال و باهوش بود. من از وی هرگز خلافی در محیط مدرسه ندیدم. او تا کلاس پنجم ابتدایی در این مدرسه ادامة تحصیل داد، و از آنجایی که نمی توانستم در مدارس دولتی آن زمان، آینده سالمی را برایش رقم بزنم، وی را تشویق به آموختن دروس حوزوی کردم. ایشان هم از سال 1350 رسماً به فراگیری این دروس همت گماشت. در دوران انقلاب، رویکردی عجیب نسبت به مطالعات سیاسی پیدا کرد؛ به طوری که تمامی نشریات و رنگین نامه های گروهکهای مختلف را مورد مطالعه قرار می داد و از این راه به درک و شناخت عمیقش از جریانات فکری انحرافی می افزود. در تحلیل مسائل سیاسی بسیار قوی بود. عجیب آن که با همة اشتیاقی که نسبت به مطالعة کتابها و نشریات گروهکها از خویش نشان می داد، هرگز برای خرید آنان از سهم امام و پول شهریه استفاده نکرد. و با این که مسائل روز و انقلاب را بخوبی درک و تحلیل می کرد، در نظریّاتش هرگز تعصب نداشت. بسیار متواضع بود و از ریا و تظاهر به شدت پرهیز داشت. در مسألة صلة رحم حسّاسیت زیادی به خرج می داد. هر وقت که از جبهه باز می گشت- اگرچه برای مدّتی اندک- به تمامی فامیل سر می زد. در انتخاب اولین رئیس جمهور انقلاب، با شناخت عمیقی که از شخصیتهای مطرح سیاسی یافته بود می گفت: - با این که می دانم «بنی صدر» برنده است، ولی من به کاندیدای جامعة مدرسین رأی می دهم تا او لااقل یک رأی کمتر بیاورد!

یکی از دوستانش می گفت:در محفلی، مرحوم حجّت الاسلام سیّد حسین سعیدی- فرزن شهید «آیت الله سعیدی»- از شهید حجّت الاسلام «سیّد محسن روحانی» بسیار تعریف کرده بود. چند روز قبل از شهادت آقا محسن، به ایشان گفتم: - آقای سعیدی خیلی از شما تعریف می کند. فرمود: - ایشان اشتباه می کند. وی هنوز نمی داند که من چه موجودی هستم! «آقا محسن»، به بسیجیها ارادت و علاقة قلبی خاصّی داشت. با اینکه روحانی و مسئوولیّت آموزش عقیدتی- سیاسی لشگر 17 به عهدة او بود. ولی سعی می کرد از هرگونه تشخّص و امتیازی که وی را از بسیجیان جدا می کرد، چشم پوشی کند.معمولاً یک دست لباس سادة بسیجی به تن می کرد و کم می شد که از لباس مقدّس روحانیّت استفاده کند. یک روز به ایشان گفتم: - آقا محسن! دلیلش چیست که شما لباس نمی پوشید؟ - با خنده گفت: - می بینید که پوشیده ام!- منظورش لباس بسیجی بود- بعد وقتی که دید من دست بردار نیستم، ادامه داد: - راستش، لباس روحانیّت، لباس پیغمبر اکرم (ص) است و من خودم را شایستة این لباس مقدّس نمی دانم. هر وقت این جرأت و شایستگی را در خودم دیدم، به چشم! در مدرسة فیضیه حجره داشت. با اینکه سالها در درس خارج حضور پیدا می کرد و در راه کسب علم و معرفت، سر از پا نمی شناخت. اما هر بار که حضورش را در جبهه ضروری تر می دید، به سنگرنشینان وادی عزّت و شرف می پیوست و درس و تحصیل را رها می کرد. بارها این گسستن و پیوستن را به تجربه نشست. یک روز دیدم آمده است سر وقت کتابها و اسباب و اثاثیة مختصرش، گفتم: - آقای روحانی! چرا اسباب و اثاثیه ات را می بری؟! لبخندی زد و گفت: حجره، شرعاً متعلق به کسانی است که دل به درس و کتاب داده اند، نه مال امثال ما که رفته ایم و ابجدخوان «مدرسة عشق» شدیم! آنگاه که زمان حضورش در جبهه به درازا می کشید، دوستانش شهریة او را گرفته و به منزلشان می دادند. وی هنگامی که از این موضوع کسب اطلّاع کرد، به والدة محترمش فرمود: - اگر دوستان، شهریة مرا آوردند شما قبول نکنید! و آنگاه که با اعجاب مادر رو به رو شد گفته بود: - زیرا من فعلاً اشتغال به تحصیل ندارم، و شهریه مال طلّاب درسخوان است! نه ... انس و الفت عجیبی با احادیث معصومین علیهم السّلام داشت. گاه ساعتها در بوستانهای رنگارنگ کلامشان به تفرج می پرداخت و مشام جان از نسیم حکمتشان معطر می کرد. در «بحارالانوار» علامة مجلسی، وقت و بی وقت تن به آب می زد و غواص گهرهای آبدارمی گردید. از تمامی علما با اکرام و نیکی یاد می کرد؛ به خصوص از صاحب «بحار» که معتقد بود ایشان یک تنه بحری عظیم را در کوزه ای خرد گنجانیده است! خدا را شاهد می گیرم که در تمام طول رفاقتم با وی، کوچکترین بی حرمتی ای از ناحیة ایشان نسبت به عالمی سراغ ندارم!

به خدا قسم از اینکه بخواهم دربارة فرزندانم سخنی بگویم خجالت می کشم. بچّه ها از کودکی با افکار مذهبی بزرگ شدند. من از بچّگی به اینها سفارش حضور در مسجد و نشست و برخاست با علما را می کردم. آنها حتّی یک لقمة مشکوک نخوردند. من وقت شیر دادن به اینها را بهترین هنگام استجابت دعا دانسته و هیشه برایشان از خدا عاقبت به خیری و سعادت را مسألت می کردم. «سیّد محسن» با سادگی و قناعت خو کرده بود. هنگام جنگ، یک پایش اینجا بود و یک پایش در جبهه. و در طول جنگ، آرام و قرار نداشت. هر گاه که فرصتی دست می داد و از جبهه به شهر باز می گشت، لباسهایش را خودش می شست و می گفت: - مادر! راضی نیستم در این باره به شما زحمتی بدهم. آخرین باری که از جبهه آمد، به زیارت امام رضا (ع) رفت. او در آنجا با اصرار از امام هشتم شهادت در راه خدا را طلب کرده بود! همیشه به من می گفت: - مادر! دعا کن که گمنام بمانیم. چقدر جوانان خوب و مخلص به شهادت رسیدند. لطف خداست که مردم ما را خوب می دانند، وگرنه ما کجا و خوبی کجا! بارها از زبان «سیّد محسن» شنیدم که می گفت: - نمی دانم چه نقصی در من است که لیاقت شهادت را ندارم! پس از شهادت «محسن»، یکی از دوستانش تعریف می کرد: - شبی او را در عالم رؤیا، غرق در نور و سرور دیدم، گفتم: آقا محسن! خیلی نورانی شده ای. در جواب گفت: - نمی دانی اینجا چه قدر به آدم سخت می گیرند. من همین دیشب از حساب خلاص شده ام!

به منظور انجام عملیات «عاشورای 2» در منطقه عمومی چنگوله به سر می بردیم؛ در اوج گرمای تابستان که تحمل آن درجة حرارت واقعاً طاقت فرسا بود. شهید حجت الاسلام، «سیّد محسن روحانی»، پا به پای رزمندگان، در این منطقه به کار و تلاش مشغول بود. حال و هوایی غریب، و دلی به لطافت برگ گل و صفای شبنم داشت. بسیار صمیمی و خاکی به نظر می رسید و دریایی از معنویت در پس آن چهرة نورانی موج می زد مهربانی اش را از هیچ کس دریغ نمی کرد، و اخلاص عجیبی بر اعمالش سایه انداخته بود. یادم هست که گاه با عطوفت تمام در میان صفهای جماعت می گشت و با دستمال، عرق از پیشانی رزمندگان بر می گرفت و تبرک را، بر سر و صورت می مالید. و سرانجام نیز مانند جده اش فاطمه زهرا (س) از ناحیة پهلو مورد اصابت ترکش خمپاره دشمن بعثی قرار گرفت و به دیدار اولیای کرامش بار یافت!

حجّت الاسلام «سیّد محسن روحانی» درست یک هفته قبل از شهادتش می گفت: - خیلی دلم برای امام رضا (ع) تنگ شده، چند سالی هست که توفیق زیارت حضرت را نداشته ام. من هم که منتظر چنین فرصتی بودم، گفتم: - آقا محسن! ان شاءالله با هم می رویم! خلاصه کارها را راست و ریس کردیم و یکی دو تای دیگر از دوستان هم اعلام آمادگی کردند. در ساعت مقرّر؛ همه سر قرار حاضر شدند و به عشق زیارت راهی شدیم. به حرم که رسیدیم، نماز جماعت تمام شده بود. گفتم: - آقا محسن! حالا دیگر نوبت شماست. بروید جلو که یک نماز باحال بخوانیم. ایشان با اکراه پذیرفت. پس از اتمام نماز، با ملاطفتی خاص رو کرد به ما: - دوستان! قدر این دوستی و صمیمیت را بدانید. احترام یکدیگر را نگهدارید. ببینید چه بچه های مخلصی در میان ما بودند و حالا نیستند. پس بیایید قبل از آنکه افسوس از دست دادنشان را بخوریم درست درکشان کنیم! و چه زود سخنش دربارة خودش به تحقق پیوست. و حال ما مانده ایم و حسرت از دست دادن آن بزرگ که در آیینة کوچک ادراک ما در نگنجید!

شهید حجّت الاسلام «سیّد محسن روحانی»- مسئول آموزش عقیدتی، سیاسی لشگر 17- در عملیاتها از روحیه ای قابل تحسین برخوردار بود. در عملیّات بیت المقدس با هم در گردان مالک اشتر بودیم. یادم نمی رود آن پاتک شدید دشمن در منطقة شلمچه. درگیری سختی آغاز شده بود. تیراندازی دوطرف لحظه ای قطع نمی شد به نحوی که ما با کمبود خشابهای پر مواجه بودیم. این شهید والامقام، در حالی که لباس بسیجی به تن داشت و رزمندگان با مشاهدة عمّامة سیاهش، لحظه به لحظه بر مقاومت جانانة خویش می افزودند، خشابهای خالی رزمندگان را با چابکی تمام پر کرده و می داد دستشان و می گفت: - برادران! مقاومت کنید، خدا با شماست! در عملیات «والفجر 8» نیز با آنکه گردانهای خط شکن، پس از ده، پانزده روز، به عقبه بازگشته بودند، اما ایشان 45 روزتمام مدام در خط مقدم حضور داشت و ضمن سرکشی به تک تک سنگرها و صحبت با بچه ها، به آنها روحیه می داد. وی با اینکه برادرش مفقود بود و خود نیز مسئوولیت، مستقیمی در رابطه با عملیّات نداشت، اما هیچ گاه رزمندگان را تنها نمی گذارد. خدا شاهد است که من هر وقت او را در این خطوط می دیدم، تمام خستگی عملیات و پاتکها از تنم خارج می شد. «سید» واقعاً روحانی باصفایی بود.

: پس از شهادت برادرم «سیّد محسن»، استاد بزرگوارش؛ حضرت آیت الله صانعی، در مراسم تشییع جنازه اش حضور یافت و در حالی که عنان اختیار از کف داده بود به شدّت می گریست. بعدها که یکی از برادرانم به محضر استاد شرفیاب شد، ایشان با حسرتی عظیم از «آقا محسن» یاد می کرد: - این اواخر، یک بار به ایشان گفتم شما زیاد توی جبهه بوده ای، حالا دیگر من برای شما احساس خطر می کنم، بهتر است بمانید و مقداری هم به درس و بحث برسید! استاد، می فرمود: - همین که این سخن از دهانم درآمد، وی با حالتی بسیار جدّی و با نهایت احترام گفت: - آقا! اگر ما هم بمانیم و نرویم، خوب بعثیها تا اینجا هم خواهند آمد، و اگر آنها بیایند، خوب، دیگر از مجالس درس و بحث نیز خبری نخواهد بود. و باز حضرت استاد در دیداری دیگر با تأثّری عمیق فرموده بود: - من حاضر بودم این دو تا بچه هایم شهید می شدند، ولی «سیّد محسن» می ماند. من به ایشان بسیار امیدوار بودم!

هر وقت که با «محسن» از مسأله ازدواج صحبت می کردم، از تن دادن به آن طفره می رفت. یک روز که در منزل تنها بودیم، گفتم: - مادر! خودت بهتر می دانی که در اسلام نسبت به ازدواج خیلی سفارش شده. - درست است مادر! ولی ازدواج برای کسانی واجب است که خدای ناکرده به گناه می افتند، نه برای ما که با جنگ ازدواج کرده ایم! - اما آخرش چی؟ - آخرش اینکه ما این جوری فکرمان راحت و برای رفتن به جبهه سبکبارتریم. تازه اگر هم مسأله ای برای ما اتفاق بیفتد، دیگر دو خانواده صدمه نمی خورند. از طرف دیگر خرج کمتری هم روی دوش دولت می آید! دیدم نه، «مذهب عاشق، ز مذهبها جداست»، پس دم فرو بستم و او را با عشقش تنها گذاشتم.

شهید بزرگوار حجّت الاسلام «سیّد محسن روحانی» رضای الهی را در بی نشانی می جست. با اینکه از سطح سواد بالایی برخوردار بود و خارج حوزه را می گذراند و در جبهه می توانست به عنوان یک روحانی تمام عیار ادای وظیفه نماید، در عملیّات والفجر 8 جزو خدمة یک توپ 106 شده بود! در این عملیّات، وقتی ایشان را هنگام کار روی توپ دیدم، رفتم جلو و ضمن سلام و علیک و حال و احوال، پرسیدم: - آقا محسن! شما معلوم هست کجایید؟ - همین جا. - من به خیالم که توی گردان مسئوولیتی دارد، گفتم: - خوب، چه کار می کنید؟ - من روی این توپ کار می کنم! با تعجب پرسیدم: - یعنی توی گردان مسئوولیتی ندارید؟ - راستش نه، من همین جوری راحت ترم! با این که وی حتی در سطح فرماندهی می توانست انجام وظیفه کند، اما به راحتی قید هر چه اسم و عنوان را زده و مثل یک نیروی سادة بسیجی وارد عملیّات شده بود! سادگی و صفایش خیلی به دلم نشست، و اخلاصی که پشت این گمنامی عجیب قد کشیده بود!

 یک روز که از جبهه به مرخصی آمده بود افراد خانواده مشغول تماشای فیلم از تلویزیون بودند در این حال شهید کنتور برق را زد و برق قطع شد بدون این که کسی متوجه باشد وارد اتاق شد و خودش نیز با افراد خانواده شروع به داد و بی داد کرد: اه.که چرا برق ها قطع شدند؟ این چه موقع برق رفتن بود؟ بعد از دو سه دقیقه به صورت پنهانی رفت و برق را وصل کرد و همه فهمیدند که کار او بوده وقتی به او اعتراض کردند او گفت: ما می رویم توی جبهه ها موشک و خمپاره می خوریم می خندیم، شماها فیلم می بینید و می خندید؟ "به نقل از مادر شهید

 (شرافت)" "قم" "لایق شهادت بود" یک روز هنگامی که شهید ابتدای کوچه حضرت آیت الله گلپایگانی در حال تظاهرات بود مامورین گارد با ماشین جیپ وی را تعقیب می کنند و شهید پس از طی نصف کوچه متوجه می شود که راهی جز پناه به یکی از منازل اطراف ندارد. به سرعت وارد خانه ای که دربش باز بود می شود و به بالای پشت بام منزل می رود، مامورین گارد به منزل حمله کرده و وی را مجبور می کنند که از پشت بام پایین بیاید. پس از پایین آمدن، شهید ساعت را از دست خویش بازکرده و به صاحبان منزل می دهد و اظهار می دارد که این مزدوران اولین کاری که می کنند با چوب بر روی دستم می زنند و ساعت می شکند، صاحبان منزل هرچه به مامورین اصرار می کنند که دست از او بکشند آنها ترتیب اثر نداده و وی را با ضرب و شتم می برند و شهید پس از مدتی با اوج گرفتن انقلاب از زندان آزاد می شود. هنگامی که خبر شهادت وی به اهالی همان کوچه داده می شود؛ تمام اهالی به شدت متاثر می شوند و اظهار می دارند که وی لیاقت شهادت را داشت. شهید در قبل از انقلاب به دیدار کلیه علمایی که در شهرستان های دورافتاده کشور (سیستان و بلوچستان، کردستان) در تبعید به سر می بردند رفته و آنها را ملاقات می نمود، از جمله؛ حضرت آیت الله خامنه ای و حضرت آیت الله مشکینی . "به نقل از خانواده شهید

 باران رحمت خاطره ای از «شهید سهراب نوروزی» قبل از عملیات والفجر مقدماتی، نیروهای تدارکات آماده شدند تا قبل از حرکت نیروهای رزمی، به طرف منطقه عملیاتی حرکت کنند. در آن زمان من در نیروهای پشتیبانی فعالیت می کردم. در بین راه باران شدیدی شروع به باریدن کرد. همه بچه ها از بارش باران نگران و ناراحت شدند، زیرا که جاده خاکی سراسر گل شده بود و به همین علت ممکن بود عملیات متوقف شود. با این وجود از آن جا که خدا خواسته بود، فرماندهان نه تنها دستور آمادگی کامل را به نیروها دادند، بلکه حتی حرکتشان را هم کند نکردند. باران رحمت در آن شب به کمک نیروهای اسلام آمده بود و هیچ جای نگرانی نبود چون که نیروهای عراقی با شروع بارش باران فکر حمله نیروهای اسلام را از سر خارج کرده و با خیال راحت به خوشگذرانی و استراحت پرداختند و ناگاه با فریاد الله اکبر گردان ذوالفقار سربازان کفر غافلگیر شدند و باران؛ موهبتی الهی برای رزمندگان مؤمن و عذابی برای دشمنان خدا گردید. آری باران رحمت الهی بود.

یادم هست که بنا به مناسبتی لازم بود که برای نیروها صحبت بشود ایشان به من گفت : فلانی شما برو پشت تریبون و صحبت کن من هم چون اولین بار بود و آمادگی قبلی نداشتم قبول نکردم آن موقع من مدیر داخلی تیپ بودم . به من گفتند: ببین ما باید همه کار یاد بگیریم باید همه کار بکنیم اینجا نیامده ایم که فقط اسلحه به دست بگیریم ودشمن را بکشیم ماباید مهارت صحبت کردن را هم کسب کنیم امکان دارد آینده شما ارتقاء شغلی پیدا کنی همیشه که یک جا نمی مانی پس باید برای صحبت کردن تمرین کنی او معتقد بود که نیروهایش باید رشد پیدا کنند. در این جهت دست همه را باز گذاشته بود در یک عملیات باید برای بچه های بسیجی (نیروهایی که بایدعملیات انجام می دادند ) قبل از عملیات صحبت می شد خلاصه درآن مراسم صبحگاهی ابتدا آقای قالیباف صحبت کردند وبعد به آقای آزادی اشاره کردند که مرا برای صحبت بفرستد من برای اولین بار بود که صحبت کردم و بعد از آن دیگر ترسی ازصحبت کردن برای جمع نداشتم **زمانی بحث سر جانشینی تیپ بود و آقای قالیباف به آقای آزادی و آقای سعادتی گفت : " من هر دو تای شما را به یک اندازه دوست و قبول دارم . هر کدامتان مایل هستید این مسئولیت را قبول کنید تا بالاخره یک نفر به عنوان جانشین کارها را انجام دهد ." 3 الی 4 روز بین آندو تعارف و بحث بود و هر یک دیگری رابه قبول منصب تشویق می کرد . تا اینکه یک روز آقای قالیباف گفت: نتیجه چه شد ؟ بالاخره کدامیک تصمیم به قبولی این قضیه گرفتید ؟ آقای آزادی گفت: " آقای سعادتی . و آقای سعادتی نیز گفت: آقای آزادی . آقای قالیباف که جریان را بر این منوال دید . خودش آقای آزادی را به عنوان جانشین معرفی کرد . و ایشان نیز به ناچار پذیرفت .

شب اول عملیات والفجر 8 پیشروی بچه ها غیر قابل تصور بود صبح روز اول وقتی فرمانده گردان اعلام کرد که کنار جاده فاو بصره مستقر شده ایم ....  فرمانده لشکر باور نمی کرد !!!! گفت: همانجا باشید جلوتر نروید تا خودم بیایم ... ساعتی طول نکشید که دیدیم برادر «امین شریعتی» (فرمانده لشکر 31 عاشورا بعد از شهید باکری)با دو تا بی سیم چی اش از راه رسیدند تا با چشم خود ببیند که واقعا بچه ها کنار جاده رسیده اند !! ....... بچه ها با دیدن فرمانده لشکرشان در خط مقدم درگیری خیلی خوشحال شدند تازه مستقر شده بودیم که خبر آمد که خط اول در حال سقوط است.... بچه ها مهمات تمام کرده بودند.... عراقی ها که شب گذشته تا جایی که امکان داشت گریخته بودند حالا که فهمیده بودند چه بر سرشان آمده و اگر پیشروی همینطور صورت بگیرد فاو را از دست خواهند داد برگشته بودند تا از دست داده ها را پس بگیرند. خود ما هم با اینکه در درگیری دیشب در مصرف مهمات صرفه جویی کرده بودیم، ولی وضع مهماتمان بهتر از بچه های خط اول نبود. گویا قایق ها فقط توانسته بودند نیروها و مهمات را در ساحل اروند پیاده کنند، ولی هنوز خودرو یا وسایل موتوری که مهمات را به معرکه درگیری برساند هنوز به این طرف آب منتقل نشده بود. بچه های زخمی کنار خاکریز مانده بودند و وسیله ای برای انتقالشان وجود نداشت. خسته و بیقرار توی کانال کوچکی که فاصله کمی با خاکریز درگیر داشت مانده بودیم که چه کنیم...... فریاد بچه ها را می شنیدیم که مهمات می خواستند ... و کاری از ما بر نمی آمد ... عمق کانال در این منطقه بسیار کم بود و فقط می شد سینه خیز جلو رفت .... سرت را که بالا می گرفتی بارانی از گلوله های تیربار و قناسه ویز ویز کنان از کنارت می گذشتند..... نه بچه ها می توانستند آن صد متر را عقب بیایند و نه ما می توانستیم جلو برویم ..... ناگهان صدایی که از شب قبل دو بار توجه ما را به خود جلب کرده بود دوباره به گوش رسید.... آری هماننفربر دیشبی انگار فرشته نجات از راه رسیده بود  ..... همان نفربری که دیشب و امروز صبح زود، دو بار از دم موشک آرپی جی من جان سالم بدر برده بود اینک با جانی زخمی و چرخ هایی پنجر ولی پر از مهمات از راه رسید بود داخل نفربر و روی آن پر بود از جعبه های مهمات ..... راننده نفربر داد زد: بچه ها ! زود باشین خالی اش کنین تا من برگردم ... زود باشین ! قبل از اینکه برادر محمد چیزی بگوید صابر سریع بلند شد و من هم مثل سایه بدنبالش انگار یادمون رفت که این جا توی دید عراقی هاست ... سریع پریدیم بیرون کانال، من رفتم بالای نفربر، جعبه ها رو بلند می کردم و تند تند می دادم پایین و صابر اونها رو روی زمین می گذاشت ویز ویز قناسه ها لحظه ای قطع نمی شد هر لحظه منتظر بودیم که داغی یکی از اون گلوله ها بر جانمان بنشیند   ..... نفربر که خالی شد، برادر ممد که توی کانال بود داد زد : بچه ها سریع بیایید توی کانال ! دویدیم که بپریم تو کانال ناگهان چشمم به یکی از بچه ها افتاد که سرپا و آرام در حالی که دستهایش را بطرف جلو گرفته بود، داشت به طرف ما می آمد انگار جایی رو نمی دید، سرش رو با یک چفیه مشکی بسته بودند  چفیه پر از لخته های خون شده بود قسمتی از چفیه باز شده بود و یکی از چشم های بسیجی زخمی که گود افتاده بود و چشمی در آن نبود معلوم بود. تمام صورتش و روی سینه اش را خون گرفته بود ... هر کاری کردم نتونستم تنهاش بذارم و دوباره برگردم توی کانال رفتم جلو دستهامو دراز کردم و دستهایش را توی دستهایم گرفتم.دیگر نمی ترسیدم که تیر بخورم باران گلوله ها قطع نمیشد..... هر لحظه احتمال می رفت که یکی مان تیر بخوریم..... چه آرامشی خدای من .... حتی ناله هم نمی کرد آرامش او مرا هم آرام کرد دیگر نگران ویز ویز قناسه ها نبودم دیگر نمی ترسیدم که تیر بخورم.... چشمان خونین و بسته آن پرنده زخمی، چشمان بسته مرا هم باز کرد. اسمش را پرسیدم، با مهربانی جوابم را داد، گفت که دیشب مجروح شده است و تا حالا همین جا منتظر نشسته است ، ولی من چنان شیفته و غرق در آرامش او بودم هیچ نمی شنیدم و همه چشم شده بودم و عشقبازی او را نظاره می کردم ..... از این که توی کانال پناه گرفته بودم خجالت کشیدم بچه ها داد می زدند زود باش برگرد بیا توی کانال ! بردم و سوار نفربرش کردم مرکب آهنین غرشی کرد و کبوترهای زخمی را با خود برد آن روز هر چند ساعت یکبار آن نفربر می آمد و مهمات می آورد و بچه های زخمی را با خود می برد  خدا را شکر کردم که موشکم به نفربر نخورده و فهمیدم که ما هیچکاره ایم و هر چه هست خواست و اراده اوست ما آموزش می بینیم.تمرین می کنیم دقت می کنیم ولی به قول شهید باکری باید بعد از همه این ها فقط ذکر بگوییم و دل را صاف کنیم و ماشه را بکشیم بقیه اش را خودش بهتر می داند. گرچه عقل و محاسبات را هیچوقت سبک و بی ارزش نمی انگاریم..  

خاطراتی از شهید محمد احمدی:  در یک کارگاه شیشه گری مشغول کار شده بود.وقتی شبها به منزل می آمد در دستانش خرده شیشه فرو رفته بود به او گفتم این چه کاری است پیشه ی خود ساخته ای ؟این کار را رها کن وسراغ کار دیگر برو ما که احتیاج مالی نداریم چرا خود را به مشقت انداخته ای ؟ اما او می گفت :وقتی ذوب شدن شیشه ها را در کوره می بینم از خدا نیز می خواهم که خود ساخته شوم.با عشق تمام به کار ادامه می داد و ثمره ی تلاش خود را با اقتدا به مولایش علی(ع) مخفیانه بین نیازمندان تقسیم می کرد هرگاه شخصی به کمک نیاز داشت به یاریش می شتافت. برای یکی از همسایه چندین روز بدون دریافت وجهی کارگری کرده بود.از این قبیل احسان ها بسیار از او نقل شده است. قطعه زمینی نزدیک خانه ما بود بچه ها آنجا فوتبال می کردند.گاهی اوقات توپ به خانه همسایه می افتاد یکی از همسایه به علت مزاحمت زیاد بچه ها گفته بود اگر بار دیگر توپ به منزلش افتاد آن را پس نمی دهد و اتفاقا بعد از چد دقیقه دوباره توپ به داخل همان خانه افتاد.بچه ها به محمد اصرار می کنند تو برو توپ را بگیر چون توپ را به تو پس می دهد.محمد در منزل همسایه می رود و صاحب خانه به او می گوید اگر شما قول بدهید که دیگر توپ را به خانه نمی اندازید و اینجا بازی نمی کنید توپ را پس می دهم.محمد می گوید : شما از کجا می دانید که قول من درست است؟او می گوید :اگر شما قول بدهی من قبول دارم.محمد قول می دهد دیگر آنجا بازی نکند .چند روزی از ماجرا می گذرد و محمد بر عهد خود وفا می کند.بچه های هم بازی او حوصله شان سر می رود با اصرار زیاد از صاحب آن خانه تقاضا می کند تا حرف خود را پس بگیرد ومحمد در آن زمین با آنهاهم بازی می شود او هم حرف خود را پس می گیرد واز قول مردانه ی محمد متعجب می شود.

بخشی از خاطرات همرزمان شهید مجید کبیر زاده : در عملیات خیبر من تخریب چی گردان شهید کبیرزاده بودم. ما گردان پشتیانی شب عملیات بودیم و دستور بازگشت داشتیم . ام صبح د ستور دادند به کمک یکی از گردان های یگان هم جوار برویم. آنها خط را شکسته و تا صبح جنگیده بودند و جهت دفع پاتک دشمن نیاز به کمک داشتند. دشمن اول آتش سنگین با توپ و خمپاره روی خط گرفت و تانک هایش را جلوی خاکریز برای ما نور مستقر کرده بود و با قطع آتش توپخانه حمله می کردند. شهید کبیرزاده تدبیر جالبی اندیشید. 15 نفر آرپی جی زن را در 200 متر جلوتر از خاکریز مستقر کرد. آتش دشمن متوجه خط بود . بنابراین آنها در امان بودند . از طرفی در گودال ها پنهان شدند و از دید دشمن خارج بودند. وقتی تانک ها شروع به پیشروی کردند توجهشان به خاکریز بود.ناگهان 15 آرپی جی زن با یک اشاره کبیرزاده همزمان 15 موشک به تانک ها شلیک کردند و همزمان هم 8 دستگاه تانک هدف قرار گرفت و منهدم شدند. دشمن که حسابی رودست خورده بود سریع عقب نشینی کرد. او با این تدبر اندیشمندانه اش توانست جان بچه ها را نجات دهد. به نقل از سید مصطفی موسوی در عملیات خیبر گردان شهید کبیر زاده یکی از موفق ترین فرماندهان گردان عمل کننده بود. صبح عملیات پشت خاکریزی که بچه های مهندسی با عجله احداث کرده بودند مستقر شدیم. آقا مجید از کوله پشتی اش یک کتاب که ظاهراً درسی بود بیرون آورد و با خونسردی همانطور که به خاکریز تکیه داده بود مشغول مطالعه شد. دیدن این صحنه برای همه تعجب آور بود. در کوله پشتی معمولاً مایحتاج و ضروریات شب عملیات را می گذراند. نه کتاب اگر جای خالی هم داشته باشد نارنجکی ، خشابی – چیزی می گذارند. اما شهید کبیر زاده انگار آنقدر بی خیال و خونسرد بود که هیچ واهمه ای از اجرای عملیات نداشت .  

خاطره:عکس یادگاری(از زبان همسر شهیدخانم میترا شریعت)                                             اسفند ماه61 بود ومن تازه با شهید آذری ازدواج کرده بودم.زندگی مابسیار ساده وبی پیرایه شروع شد.چون شهید دانشجو بود،ما باید در همه ی کارها صرفه جویی می کردیم.تصمیم داشتیم به مسافرت کوتاه مدتی برویم.هزینه یرفتن به مشهد را نداشتیم وکاشان را انتخاب کردیم.در کاشان از باغ فین دیدن کردیم .عکاسی آنجا حضورداشت ومن خیلی دوست داشتم که عکس یادگاری بگیریم.بدون آنکه قیمت را بپرسیم از او خواستیم تا از ما عکس فوری بگیرد.چند دقیقه بعد عکس ظاهر شدواو بابت آن50 تومان ازما گرفت که درآن روزها مبلغ زیادی بود.در راه برگشت شهید آذری می گفت که این کارها اسراف است ودر این وضعیت جنگ ضروری نیست.برای جبران کاری که کرده بودیم چند روزی را روزه گرفتیم.این ماجرا گذشت تا تیر سال1362 ،شهید برای عملیاتی در بانه وسردشت عازم جبهه بود.عکس راآوردم وبه همراه آن نامه ای نوشتم ودر دستمالی گذاشتم وعطر زدم ودر داخل ساک اوگذاشتم.از اوخواسته بودم به خاطر فرزندی که در راه داریم دعانکند که شهید شود وسعی کند که سالم برگردد.می خواستم که با نگاه کردن به عکس بداند که من همیشه منتظر او هستم.اودر جبهه نامه را خوانده بود وعکس را درجیب خود گذاشته بود.بعدها در نامه نوشته بود با این که برایش سخت است ولی به خاطر من از خدا تقاضای شهادت نمی کند.درسال1363 بر حسب اتفاق یکی از دوستانش که روحانی بود ودر دفتر امام کار می کرد را می بیندوعکس را به او می دهد تا امام آن را بادستخط خود متبرک کنند.چند ماه بعد آن عکس از دفتر امام به آدرسمان ارسال شد.امام خمینی(ره)پشت آن نوشته بودند:ان شاءالله تعالی موفق باشید وهمگی در خدمت به اسلام ومسلمین وتوجه به خداوند متعال بکوشیم.مهر دفتر امام نیز روی آن بود.حالا دیگر این عکس خیلی عزیز بود.شهید دستخط امام را می بویید ومی بوسید.همیشه آن را همراه داشت.هنگام شهادت نیز عکس در جیب کاپشن او بود.بعد از اینکه وسائل شهید را آوردند کاپشن نبود.چندماه پیگیری کردیم تا آن را پیدا کردیم.عکس در جیب آن بودواین بار باخون شهید متبرک شده بودوچه یادگاری عزیزی برایم باقی مانده بود.

خاطره ای از شهید : قبل از انقلاب و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ملت ایران به همراه شهید محسن مهاجر به ساختن مواد انفجاری پرداختند و از اولین گروههائی بودند که نیروهای مسلح آن زمان را به ذلت درآوردند. در اثر فعالیتهای ضد رژیم دستگیر و زندانی می شوند در زندان موقعیکه رئیس دادگاه نظامی از او می خواهد تعهّد بدهد که علیه رژیم قیام نکند تا او را آزاد کنند، ایشان مقاومت می کند و زیر بار نمی رود.

روز گذشت و ماندیم پادگان. حاجی آمد  و گفت: مرخصی می خواهی؟ گفتم: چطور؟ گفت: می خواهی بروی همدان؟ گفتم: بله ، چون مادرم را هم که مریض ، می خواهم ببینم. گفت:شما را می برم، ولی قول بده که نروی بگویی، ترسیدم و نمی خواهم بیایم . گفتم: باشد.   ساعت 4 بود، از آنجا بیرون آمدیم و ساعت 1 به رزن رسیدیم . از آنجا رفت و چند تا در را زد و با تلفن نمی شد تماس برقرار کرد . باز برای ساعت 1 ما را گذاشت رزن و خودش برگشت جبهه. گفت: یک هفته بمانید، من می آیم و شما را می برم. بعد از یک هفته ای ، من دیدم نیامد. خودم آمدم همدان و بعد گفتند: سرپل ذهاب را بمباران کرده اند. حاجی خودش در خط بوده و آمده اند . آنجا پادگان را بمباران کرده اند و بچه ها شهید شده بودند. حاجی آمد و گفت: اوضاع از این قرار است و همه ، خانواده هایشان را  آوردند.  یک روز با یکی از نیروهایش رفته بود و مادر شهید ناراحتی کرده بود و (بنده خدا خوب پسرش بود ) به حاجی چند حرف گفته بود، حاجی سرش را پایین انداخته بود و چیزی نگفته بود ، می گفت: عیب ندارد ، بالاخره پسرش است و ناراحت شده. با وجود این ، باز می رفت  و به خانواده شهدا سر می زد.  با فامیلها ، با همه شان خوب بود. اصلا قهر نمی کرد و می گفت: هر کس بدی کرد، باید در عوضش خوبی کنی. تعریف می کرد: یک روز در منطقه عملیاتی ،( بعد از ساعت 2 نصف شب و بعد از عملیات بود ) ، می گفت: خسته شده بودم و عملیات تمام شده بود و مسئولیت ما تمام شده بود. گفتم: 5 دقیقه استراحت کنم. آنجا جنازه زیاد بود و نشستم روی جنازه ای و  چند دقیقه ای به این منوال بودم که ، دیدم یک چیزی تکان می خورد و بلند شدم. عراقی که من 5 یا 10 دقیقه رویش نشسته بودم، تکان نخورده بود، که نفهمم زنده است. دیده بود، که گردنش خیلی درد گرفته، تکان خورده بود و شب هم که اسیر نمی آوردند و باید همان جا اسیر را می کشتند. بلند شده بود و با زبان ترکی گفته بود( با زبان خود حاجی) ،  که من زنده ام و مرا نزنید و من نامزد دارم. حاجی او را آورده بود. از او خیلی اطلاعات کشیده بودند، که کجا مهمات زیاد هست، کجا نیرو زیاد هست؟ با زبان خودمان می گفت، خیلی برایمان کار کرد و خیلی به دردمان خورد. می آمد مرخصی می ر فت دهات و همه اش می ر فت مسجد . عاشورا بچه ها را جمع می کرد . یک روز پول جمع کرد و از خودش هم گذاشت که شد 15 هزار تومان . چند وقت پیش یک کتابخانه توی دهات درست کرد، آنجا بسیج تشکیل داد. از اینجا هم خودش کتاب می خرید و می برد. بالاخره یک کتابخانه درست کرد. الان هم آن کتابخانه هست . طبقه بالا مسجد زنانه بود و پایین مردانه. بالا که بودند ، زنها یک وقت پرده را بالا می زدند و نگاه می کردند ، حاجی خیلی ناراحت می شد . یک روز آمده بود همدان ، پارچه از آن ضخیم هایش از همدان  گرفته بود و آورد ، دو تا هم چرخ کرد، یکی مال مادرشوهرم و یکی مال یکی از فامیلها . آورد و گذاشت آنجا و گفت: یک بلایی بیاورم سر زنها ، که دیگر نتوانند پایین را نگاه گنند. از صبح نشستیم ، پرده دوختیم برای مسجد تا شب . نزدیک عاشورا بود آهن هم جوش داد و درست کرد و شب رفتند مسجد. نمی دانم زنها چطوری گوشه پرده را با سنجاق بالا زده بودند که  آمد و گفت: سر این زنها را زیر سنگ هم بگذاری ، باز هم بیرون می آیند. (نمیدانم چطور پرده را بالا زده بودند و پایین را نگاه می کردند) . یک وقتی حمام وسایلش خرا ب می شد( خب روستا بود ، خودش می خرید و می برد) ، درست می کرد. آنچه از دستش برمی آمد ، کمک  می کرد ، ولی نمی گفت. بعدا خودشان تعریف می کردند، هر وقت می رفتیم دهات و هر کس هر کاری داشت، می آمد پیش حاجی . هر بار می رفتیم و هر کس که با هم دعوا کرده بودند ، می آمدند پیش حاجی و حاجی آنها را آشتی می داد. سنش پایین بود و ریش  او سفید نبود، ولی هر کسی ، هر کاری که داشت ، می آمد پیش حاجی و حاجی مشکلش را حل می کرد

 نمی دانم کدام عملیات بود، سرپل ذهاب را بمباران کردند.ایشان  پادگان ابوذر بودند و آن وقت نمی گذاشتند مرخصی بیایند. البته دست خودشان بود، ولی به خاطر اینکه عملیات نزدیک بود، نمی شد بیایند . گفته بودند ، آنهایی که اینجا مسوولیت دارند، می توانند خانواده هایشان را هم بیاورند. یک روز آمد و گفت: آمدم شما را ببرم جبهه، سرپل ذهاب . سمیه هم بغل من بود و یک ماهه بود. دوستش هم می خواست، خانواده اش را بیاورد، ولی مادر زنش اجازه نمی داد ، که خانمش را ببرد جبهه. گفت: اگر تو بیایی ، آنها هم می آیند.  اول شما بیایید ، برویم . زهرا بود ، سمیه هم بغلم بود، رفتیم پادگان و چند نفر از جمله ، آقای همدانی ، آقای بشیری هم آمدند و خانواده هایشان را هم آوردند. هر کسی می آمد، اول می آمدند خانه ما و بعد می رفتند اتاقشان را درست می کردند و می رفتند اتاق خودشان. سید اصغر (خدا بیامرز) هم بود و می آمدند و می رفتند. مکان را سپاه داده بود . یک شب هواپیما آمده بود تا بمباران کند ، من ترسیدم و گفتم: حاجی هواپیما آمده تا بمباران کند. گفت: نه، هیچی نیست ، آنها آمده اند فیلمبرداری کنند و عکس بگیرند. اول به من گفت: بنشین، من درسم را تمام کنم، بعد بخواب. من گفتم: نه ، من می خوابم  و خوابم می آید. هواپیما که آمد ، ضد هوایی ها کار کردند. من زود بلند شدم ، شیشه ها داشتند تکان می خوردند. گفتم: چیست ؟ گفت: هیچی ، رفتند باختران  و اینجا چیزی نیست. باز هواپیماها برگشتند و ضد هوایی ها کار کردند. این دفعه خیلی ترسیدم. چند روز ماندیم. یک روز حاجی گفت، که آماده شوید برویم منطقه را ببینیم . ساعت 4 صبح بود ، بچه ها را آماده کردیم و گفت: بریم قصر شیرین. آن موقع آنجا هم شلوغ بود و زن نمی گذاشتند برود آنجا. حاجی اورکت خودش را درآورد و من از روی چادر پوشیدم ، که از پشت مثل مرد شوم. مثل اینکه یک مرد نشسته داخل ماشین. بچه ها را هم خواباندیم کف ماشین و رفتیم. چند ساعت داخل قصرشیرین گشتیم و می خواستیم برویم که  نگذاشتند و رفتیم سرپل ذهاب و تپه ها و همه جا را نشام داد. با دوربین، عراقیها و تانک عراقیها را هم نشان داد. چند عکس هم آنجا انداختیم . یک جا می خواستیم پیاده شویم ، دیدم حاجی خودش پیاده شد و زود رفت. گفتم: به ایست بچه ها را یکی شان را بگیر بغلت، تا من هم یکی شان را همین طوری می روی ، بگیرم گفت: بنده خدا، می خواهم بروم ببینم آنجا کسی نباشد، اگر بود اول خودم را بزنند و بچه ها را نزنند  و بروم نگاه کنم و بعد بیایم شما را ببرم . خودش رفت و نگاه کرد و آمد و کمک کرد بچه ها را بردیم و گشتیم و آمدیم. یعنی تا ظهر ما راه رفتیم و نهار، کنسرو ماهی برداشته بود یم .من گفتم: غذای سرد خوشم نمی آید ، رفت از سنگر چیزهایی جمع کرد و آورد و آتش روشن کرد و کنسروها را داغ کرد. برادرشوهرم پیش ما بود ، گفت: حاجی تو که سرد می خوری. گفت: قدم ، در خانه غذای گرم خورده و عادت کرده و غذای سرد نمی خورد، به خاطر او گرم می کنم و خوردیم . دیدیم تانکهای عراقی هم توپ هایشان شلیک می کند. من گفتم : به حاجی بگویم برویم ، مسخره می کند و می گوید: از جانت ترسیدی ؟ حاجی که رفت آن طرف، من به برادرشوهرم گفتم: اینجا را عراقیها می توانند بزنند؟ آخه یک تپه بود ، آنجا را خیلی می زدندو  مینی بوس برده بودند و آنجا نیرو خالی کرده بود و آنها را دیده بودند  و درست آنجا را می زدند. او گفت: بله، دوربین را اگر بچرخاند، این طرف، (جیپ را هم حاجی گذاشته بود و یک درختی بود و پشت درخت اگر جیپ را ببینند) ، چند تا خمپاره می توانند بزنند اینجا. من با این حرف ، بیشتر ترسیدم.  نهار خوردیم و آمدیم. حاجی گفت: می دانم تو الان دلت می خواد بروی همدان . پدرم را خیلی دوست داشتم و می خواستم که او را ببینم . گفت: می دانم این ها را می خواهی برای حاج عمو تعریف کنی و بگویی کجا بودیم، حالا اگر یک خمپاره بیاید بالای ماشین بخورد همین جا ، همه مان را از بین می برد، آن وقت می خواهی چکار کنی؟ گفتم: نه، می خواهم بروم ، همه را برای حاج آقا تعریف کنم، که کجا رفتیم و چه کردیم. شب شد، چون پادگان ارتش بود ، نمی شد روزها بیاییم. آمدیم پادگان، چند روز گذشت و ماندیم پادگان....

آن موقع منافق زیاد بود و آنهایی که ریش داشتند را ترور می کردند. آن موقع ها خدا بیامرز ، حاجی ، اسلحه گذاشته بود خانه و یادم داده بود ، که بالاخره یک وقت در زدند و آمدند ، مواظب باشید. یک شب همسایه ما ، شوهرش آمده بود، در ما را زده بود و فکر کرده بود خانمش، خانه ماست. آن موقع شوهر او هم، جبهه بود . چون بعضی موقع ها که تنها بودیم ، یک جا جمع می شدیم. تنها بودم ، بچه ها هم کوچک بودند، کرسی هم گذاشته بودیم. در زدند و رفتم . گفتم: کیست؟ جواب نداد. از ترس نمی دانستم چکار کنم. بخودم می لرزیدم. خدایا حتما منافق آمده سراغ ما . می ر فتم ، می خوابیدم ، باز می دیدم در می زنند. باز می رفتم، می دیدم هیچکس نیست. گفتم: حاجی خودش گفته، اگر یک وقت دیدید این طور است، اسلحه را بردارید. خوب است بروم اسلحه را بردارم، این دفعه ببینم کیست؟ رفتم با حرص گفتم: کیست؟ دیدم بنده خدا ، آقای عسگری است . گفت: فتانه اینجاست؟ گفتم: اینجا نیستند. گفتم : آنها رفته اند خانه خواهر شوهرشان. فردا آقای عسگری به خانمش  گفته بود : به خانه ما بیاید و از قدم خانم معذرت خواهی کن . گفتم: به خدا اصلا طوری ترسیده بودم ، که می خواستم اسلحه را بردارم  و از بالای پنجره بروم سراغش. گفته بود: به قدم خانم بگو، در جبهه هیچ اتفاقی برایم نیفتاده ، حالا آمدم اینجا ، می خواهد مرا بکشند! یک روز حاج طیب ، (همسایه مان ، الان هم توی سپاه است)، چشمش یک کمی عیب داشت ، یکی از همسایه ها رفته بود، از همسایه اش ماشین بگیرد و خانمش مرض بود، ببرد دکتر. حاج طیب فکر کرده بود منافق آمده، آمد در ما را زد و به حاجی گفت: یک نفر ایستاده بود اینجا، من در را باز کردم  و فرار کرد. حاجی( خدا بیامرز) کلت داشت ، آمد برداشت و از اینجا دور زدند و رفتند که منافق را بگیرند. دیده بودند ، نه بابا ، بنده خدا می خواهد ماشین بگیرد و زنش حالش خوب نیست و حالش خراب است تا ببرد دکتر. خیلی معذرت خواهی کردند .

در قضیه مکه رفتنشان خودش، می گفت: تو را هم با خودم می برم ، ولی می گفت : چون از طرف سپاه اسم  من درآمده، نمی توانم شما را ببرم، ولی حتما تابستان یا سال دیگر  شما را می برم مکه . ما مشهد بودیم ، از طرف سپاه زنگ زدند. مسئول ما آمد و گفت: آقای ابراهیم زنگ زده، گفته بچه ها رابفرستید بیایند . گفتند: شناسنامه ها. شناسنامه نبرده بودیم و کارت دعوتنامه که برای سپاه داده بودند، آن هم نبود. دیگر رفتند از سپاه مشهد نامه گرفتند و رفتند بلیط گرفتند. ساعت 12 سوار هواپیما شدیم  و ساعت 1 رسیدیم تهران. از سپاه تهران یک ماشین آمده، که ما بیاییم . ما را آورد ند . آمدیم ، دیدیم حاجی (خدا بیامرز) ، سماور روشن کرده و شام آماده کرده و جلو در حیاط آب ریخته. ما آمدیم ، مادرشوهرم هم پیش ما بود و مهدی بغل من بود. دیدم از پشت سر ما ، میوه خریده می آید و یواش یواش صدا می کرد. ما نگاه کردیم ، دیدیم می آید. رفتیم خانه، مهمان دعوت کرد و چند تا از همسایه ها  آمدند . فامیل خودش ، رفت عروسی دوستش. او هم رفت  ک آنها را برساند. مهمان ها گفتند: خدایا ، حاجی کجا مانده؟ یک موقع آمد، گفتم: کجا بودی، مهمانها آمدند  . منتظر شدند، نیامدی؟ گفت: بردم آنها را رساندم و آمدم و دیر شد. فردا شب از سپاه آمدند و بالاخره رفتند مکه. دختر خواهرم عروسیش بود، گفتم: تا حاجی بیاید ، من بروم و برگردم تا خواهرم ناراحت نشود. صبح که آماده شدم بروم، دیدم در زدند. خودش می گفت: همیشه  از بالای پنجره نگاه کنید .( آن موقع منافق زیاد بود) . می گفت :  اول نگاه کنید ، ببینید کیست و بعد در را باز کنید. رفتم در را باز کردم ، دیدم یک آقایی گفت: حاجی زنگ زده  و گفته فردا می آید. من از پله ها آمدم پایین  و افتادم پایم زخمی شد. یک گوسفند هم پدر شوهرم آورده بود.گفت : حاجی آمد، قربانی کنیم. گوسفند را بردیم پشت بام و حیاط را تمیز کردیم. فردا منتظر نشستیم ، که حاجی بیاید. سوار ماشین شدیم و رفتیم، نیا مدند. گفتم : پس کجا مانده اند؟ گفتند: ساکشان را ندادند، آمدیم خانه.  با مادر شوهرم نشسته بودیم و تعریف می کردیم، یک دفعه زهرا ،خواهر شوهر م آمد و گفت : حاجی آمد .آمدیم ، دیدیم حاجی آمده بالای پله ها و ایستاده. آمدم و دیدم سرش را هم تراشیده بود ، گفتم: کجا بودی، ما آمدیم استقبالت ، نبودی؟ گفت: می خواهید برگردم! باشد من می روم آنجا، شما بیایید استقبالم. گفتم: نه ، آخر ما آمدیم شما نبودید و برگشتیم. گفت: مساله ای نیست. رفت داخل کوچه ، پدرشوهرم قربانی را کشتند و برای مهمانی آماده کردند. یک روز بچه های سپاه را دعوت کرد، آنها گفته بودند: برای ما آبگوشت درست کن ، چلو کباب نمی خواهیم. یک روز هم بچه های گردان خودش را دعوت کرد

نحوه اطلاع از شهادت و عکس العمل شما در موقع شهادتش1 بعد از شهادت برادرشوهرم بود که شوهرم آمد خانه. می خواست برود که پدر شوهرم را هم آورد . بعداز نهار بلند شدند بروند  و رفتند و دوباره برگشتند. گفت: شام درست کن  و بعد از شام می رویم. پرده ها را من باز کرده بودم و شسته بودم، گفت: چهار پایه را بیاور، پرده ها را بزنم. پرده ها را همیشه خودش می زد و نمی گذاشت من بالای چهار پایه بروم . پرده ها را زد  و شام خوردند. پدرشوهرم گفت: من هم با شمامی آیم . گفت: جا نمی شوید و مینی بوس رفته و من با تویوتا می خواهم بروم. من گفتم: حاجی دلش تنگ است و به خاطر اینکه برادر شوهرم شهید شده بود، بروید منطقه را ببیند. گفت: جایمان تنگ است و نمی شود. گفتم : خوب بالاخره یک طوری هماهنگ کنید و او را هم ببرید، چرا که دلش تنگ است. پدرشوهرش هم بود و حاجی و راننده شان، شام خوردند و خداحافظی و رفتند. آن وقت که می خواست برود، چهره اش خیلی عوض شده بود و نورانی بود و نورانی تر شده بود. اصلا انگار آگاه شده بود، که شهید خواهد شد. من به خدا گفتم : خدا کند این دفعه ، صحیح و سالم برگردد. اصلا چهره اش خیلی عوض شده بود. اول برج بود که شهید شده بود و پدرشوهرم اینجا بود. از منطقه یکی از بچه ها آمد و گفت:آدرس خانه برادرشوهرت را می خواهیم. من رفتم خانه برادرشوهرم و گفتم: از حاجی خبر دارید؟ گفت: حاجی تازه رفته است، چه خبر؟ گفتم: 10 روز است که رفته  و الان عملیات شده و اصلا نه خبری، نه تلفنی، هیچی نگفته. گفت: من می روم و می پرسم. دیگر من آمدم خانه ، فردایش برادرم آمده بود، رفتیم بازار ، از ماشین پیاده شدیم. پاهای من اصلا جان نداشت و نمی توانستم راه بروم. بالاخره رفتیم و یک چیزی می خواست برای ما بگیرد. من یک دامن مشکی برداشتم و برگشتم خانه. بچه ها گفتند : مادر، عمو آمد اینجا، کمد را باز کرد  و آلبوم بابا را برداشت. من ناراحت شدم و گفتم: برای چه ،من خانه نبودم و کمد را باز کرده و آلبوم را برداشته است؟ برادرشوهرم می دانست، آمده و عکس را برده که اعلامیه چاپ کنند. شب نشسته بودیم ، می خواستیم شام بخوریم، دیدم یک نفر در اتاق را باز کرد و آمد داخل . دیدم پدر شوهرم و دایی شوهرم ، که او هم بسیجی بود آمدند. گفتم: در بسته بود، شما چطور باز کردید؟ گفت: در باز بود. من با خودم گفتم : من که در را باز نمی گذاشتم، بگو که حاجی کتش را درآورده و رفته عملیات  و کلید در داخل جیبش بوده و پدرشوهرم برداشته  و گذاشته  داخل جیبش و این طوری در را باز کرده.  گفتم: حاجی پس کجا است؟ گفت: آنها ماندند. گفتم: پس شما آمدید، آنها چرا نیامدند؟ گفت: بالاخره او فرق می کند ، او فرمانده است و مانده اسلحه تحویل بگیردوساکها را تحویل بگیرد و بعد بیاید. خیلی قسم دادم به پدرشوهرم شام بماند ، گفت : نه ما شام خورده بودیم، خواستم تخم مرغ درست کنم برایشان ، بخورند. گفت: نه، هر چی هست توی سفره ، همان را می خوریم. دیدم که خیلی ناراحت است. دستش را روی شکمش گذاشته و اصلا حوصله ندارد. به دایی شوهرم گفتم: پس حاجی کجا مانده ؟ گفت: آنها فردا پس فردا می آیند . سفره را جمع کردم و پدرشوهرم گفت: جای مرا بینداز، می خواهم بخوابم . من رفتم جا بیندازم و به دایی شوهرم قسم دادم و گفتم: راستش را بگو ببینم حاجی کجا مانده و شما آمدید؟ قرار بود با هم بیایید و چیزی نگفت. رفتم جای پدرشوهرم را بیندازم، گفتم: شما را به خدا بگو ببینم پس حاجی کجا مانده؟ این را که گفتم، گفت: نترس چیزی نشده و حاجی پایش زخمی شده، تا این را گفت، دیگر برای من آگاه شد ، که چیزی شده. چون به خاطر زخمی شدن ، حاجی نمی ماند. از آن بیشتر زخمی شده بود و باز خانه آمده بود . من شب رفتم خانه همسایه مان ، به سپاه زنگ بزنم و همسایه ها دو روز بود ، می دانستند من خبر نداشتم. زنگ زد و گفت: نمی گیرد.  نگو این شماره را اشتباهی می گیرد، تا مرا از سر باز کند. دیگر ماند و صبح شد. دیگر صبح رفتند سپاه ، منتظر بودند که جنازه برسد و بعد به من بگویند. دوستانش از سپاه می آمدند خانه ما ، که چه شده ؟  بالاخره برایمان آگاه شد، ولی خوب قبول نمی کردم. می گفتم: شاید دروغ باشد و بیاید، شاید هم زخمی شده است . پدرشوهرم آمد خانه و نشست. یک دفعه گفتم ، که هر چه شده بگو! حاجی گفت گفتند: مینی بوس می خواهند بیاورند، برویم تهران ملاقتش. من گفتم: نمی خواهد، از سپاه ماشین بیاورند، خودتان نمی توانید از بیرون ماشین بگیرید، خودمان که خانه پول داریم، ماشین بگیرید و برویم ببینیم کجاست؟ حال بگو حتما باید از سپاه ماشین می آوردند ، چون اینها منتظرند جنازه بیاید. می گویند، از سپاه می خواهد ماشین بیاید. این دفعه پدر شوهرم گفت: می دانی چیست ؟ حاجی گفته است ، زینب گونه گریه کن، بچه هایم را بزرگ کن . این را گفت، فهمیدم حاجی شهید شده. آمدند و گفتند: اگر می خواهید جنازه را ببینید، بروید سپاه . رفتیم آنجا ، بچه ها را بردیم و جنازه را همه دیدند . بالاخره هر کس باشد، ناراحت می شود. 5 تا بچه ماندند ، ولی خوب به خاطر خدا بود و به خاطر اسلام بود و تحمل کردیم

دیدگاه شهید نسبت به امام خمینی (ره) و ولایت فقیه: همیشه می گفت: محبت امام را در دل بچه هایم زیاد کنید و امام را تنها نگذارید. حرفی را که امام می گوید، گوش کنید . امام که تازه آمده بودند ایران ، ایشان رفته بودند تهران. خودش می گفت، با موتور رفته بودم. گفتند : امام آمده. من موتورم را گذاشتم کنار و رفتم پیش امام. امام دستانش را روی سر ما کشید ، خیلی خوشحال شدم. دستشان را بوسیدم و بیرون آمدم ، دیدم موتور را می خواهند ببرند. دیدگاه شهید در خصوص تحصیلات و کسب مسائل علمی: می گفت: بچه ها درسشان را خوب بخوانند تا به جایی برسند. به ما هم می گفت، ولی به خاطر بچه ها نمی توانستم بروم. آن موقع هم روستا نمی گذاشتند، چون پسر و دختر مخلوط بود و معلم ها هم مرد بودند و پدرم بدش می آمد. چرا حاجی به من می گفت، من هم نمی دانستم و نمی توانستم . خودش هم می دید مشکل است و خانه نبود و بچه ها کوچک بودند. خودش هم علاقه داشت  و خوشش می آمد بچه ها درس بخوانند و می آمد درس بچه ها را می پرسید. یکی کلاس اول می ر فت و آن یکی به او کمک می کرد .ایشان می گفت: ببینم دخترم چه طور یاد گرفته و چطور می خواند؟!

تنها بودیم، برادرش هم که شهید شده بود. دو روز ماند و روز سوم رفت آنجا. فرمانده لشکر ، آقای کیانی گفته بود، که باید بروی 10 روز بمانی . خودش هم زخمی بود .  دو روز ماند و روز سوم رفت و دیگر نماند. یک مدت بعد آمد و من گفتم، که از بمباران می ترسم. یک سنگر توی حیاط درست کرد و می خواست که برود ، من گفتم: حاجی ما می ترسیم و بچه ها هم کوچک هستند.( آن موقع اینجا هیچ کس نبود و غریب بودیم)، گفتم: من می خواهم بروم رزن. گفت: این کار را نکنید ، چون بقیه که شما را  می بینند ، فکر می کنند که لابد یک چیزی هست که اینها رفته اند و اینها را برده اند و گذاشته اند رزن و اصلا این کارها را نکنید و یک ذره ای عصبانی شد و گفت: بمانید همدان ،هر چه شد ، آن است که خدا می خواهد. خودش در تابستان بود و ماه رمضان، روزه نمی توانستند بگیرند. بالاخره امام خودش فرموده بودند: درست نیست در این گرما و تشنگی روز بگیرند . می آمد خانه ، چند روز می ماند و روزه می گرفت.( دخترم سمیه را خدا تازه داده بود به ما ) . من خوابیده بودم ، خودش افطار و سحری حاضر می کرد و روزه می گرفت و می رفت خانه یکی از دوستانش. مثلا می دید خودمان مشکلی نداریم ، به بقیه افراد کمک می کرد. خانم همسایه تعریف می کرد: رفته بود خانه آنها ، دیده بود حال خانه آنها  خالی است. گفته بود، من بودجه ام نمی رسد فرش برایتان بخرم  و موکتی خریده بود  و برده بود برایشان. خانمش بعد از شهادت حاجی ، پیش من هم نگفته بود. گفته بود: حاج ستار خدا بیامرز، این موکت را خرید و آورد برایمان. گفت: خانه تان خالی است. دلسوز بود، می دانست کسی یک چیزی ندارد، تا آنجا که می توانست ، کمک می کرد. تنهایی را ،خوب چون برای خداست، باید تحمل کرد. (زهرا دختر کوچکم ، آخرین بچه مان بود).  عملیات فاو بود ، که آن موقع حاجی منطقه بود و دیگر ما ماندیم تنها و زهرا را هم که خدا می خواست، به ما داد. می گفتم : خدایا چه بکنیم ؟ بالاخره همسایه مان آمد و رفتیم دکتر. حاجی از منطقه آمد و من یک ذره قهر کردم و گفتم : بالاخره یکی که زنش مریض می شود، می رود به او سر میزند. هیچ کس هم نبود  و تنها بودیم اینجا. گفت: می دانم حق داری، ولی اسلام واجب تراست. می گفت : ما چند نفر آنجا مسئولیم و باید برویم و چند روز آن موقع ماند . نحوه ارتباط و نامه نگاریها با همسر زمان حضور در جبهه: من که نامه نمی نوشتم ، چون سواد نداشتم ، ولی خودش زنگ می زد. خانه همسایه مان می ر فتیم  وآنجا حرف می زدیم . عملیات فاو بود ، 6 روز بود که دختر کوچکم زهرا را خدا داده بود . آن وقت هم تلویزیون پشت سر هم اعلام می کرد عملیات شده،  ما می گفتیم که،  خدا کند صحیح و سالم برگردند. همسایه مان آمد  و گفت : حاج ستار زنگ زده خانه. من خودم مریض بودم، این را که گفت، من نمی دانم چطور چادرم را پوشیدم و رفتم خانه ایشان. همسایه ما ، شوهرش سپاهی بود ، خانم او آمد و خانم شهید دارابی آمد ومی خواستند احوال شوهرشان را بپرسند. من گوشی را برداشتم و احوالپرسی کردم . حاجی بنده خدا رویش نمی شد، که سوال کند خدا بچه را داده یا نه. می گفت: چه خبر؟ من هم رویم نمی شد بگویم. می گفت : چه خبر، وضع و اوضاع چطور است و من اصلا رویم نمی شد یک چیزی بگویم. گفتم: خوبیم. فقط بگو ببینم تو خوبی زخمی نشدی؟ گفت: نه حال من خوب است و چند روز دیگر می آیم. همسایه ها یکی یکی گوشی  را گرفتند و احوالپرسی کردند و گفتند: آقای دارابی چطور است؟ گفت: او هم خوب است  و صحیح و سالم نشسته اینجا ،(در حالیکه او زخمی شده بود و فرستاده بودند او را قم ) . در کوچه ما، آقای هادی پور بود و همه دوستان بودند و برایمان خیلی مهم بود ، بدانیم چه خبر است؟ و خانه همسایه مان ،شده بود مخابرات. او می گفت: احوال شوهر مرا بپرسید، ببینید خوب است یا نه.

حالات و برخورد شهید در هنگام باز گشت از جبهه: می گفتند: جبهه واجب تر است. من نمی گفتم ، نرو. فقط بعد از شهادت برادر شوهرم بود ، که گفتم: حاجی دیگر بس است و ما هم خسته شدیم و بچه ها کوچک بودند و دیگر برادر شوهرم رفته . او هم دو تا بچه داشت و ما 5 تا . گفت: این حرفها را نزن ، شما باید روز به روز ایمانتان قوی تر شود. خدای ناکرده با این حرف ها ، ایمان شما ضعیف می شود. گفتم: به خاطر اینکه بچه ها کوچک هستند و ما هم اذیت می شویم . گفت: نه اگر من نروم ، باید شما بگویید برو . یک مثلی می گفت برایمان ، که الان یادم نیست  و من هم نمی گفتم که جبهه نرود و فقط یک بار گفتم ، آن هم بعد از شهادت برادرشوهرمتاثیر فرهنگ جبهه در نحوه برخورد شهید با خانواده و مسائل زندگی: یک روز مهدی کوچک بود،  با اتفاق چهار تا دختر و مهدی بیرون رفتیم. حاجی کنسروی را گذاشته بود که توی راه بخورند. از منطقه می آمدند و نخورده بودند، مانده بود. مهدی را با خودش برده بود سپاه. مهدی رفته بود و کنسرو را باز کرده بود.  حاجی از دستش گرفته بود ، گذاشته بود سر جایش. (سهمیه خودش بود) . می خواستیم برویم بیرون، باز مهدی رفت آنجا و در کنسرو را  دوباره برداشت. حاجی کنسرو را برداشت و از دستش گرفت و سر جایش گذاشت. گفتم: تو را به خدا بده بهش . گفت:  نه ، مال بیت المال است. گفتم: سهمیه خودت بوده و خودت گذاشتی بین راه بخوری و نخوردی و مانده. گفت: نه ، باز هر چی باشد، مال بیت المال است. بینش شهید نسبت به نوع زندگی و اداره زندگی و نوع تربیت فرزندان: دوست داشت بچه هایش چادری باشند، بچه ها کوچک بوند و کلاس اول هم نمی رفتند. یک روز آمد خانه و گفت: به معصومه و خدیجه بگو روسری ببندند، عادت کنند. گفتم: توی خانه ! آنها کوچک هستند و کسی نیست که روسری بپوشند. یک روز هم خودم بدون روسری رفته بودم حیاط. گفت : روسریت پس کو؟ گفتم : توی حیاط کسی هست؟ گفت: خدا که می بیند. گفتم: خدا که نامحرم نیست. گفت: بچه ها نگاه می کنند ، یاد می گیرند و یک وقت بی روسری نروند بیرون ؟! می گفت : بالاخره یک وقت همسایه ها پشت بام باشند و ببینند ، بچه ها باید روسری سر کنند و چادر بپوشند . ایشان هر چیزی ساده ای را دوست داشت . بیان احساسات خود هنگام اعزام همسرتان به جبهه ها: به خاطر اینکه موقع جنگ بود، تنهایی را تحمل می کردیم. به خاطر اسلام ، به خاطر دین، به خطر امام (ره) ، هر چیزی بود  را تحمل می کردیم و الان هم تحمل می کنیم به خاطر خدا . چرا که در راه خدا رفتند و از یک لحاظ افتخار می کردم که شوهرم نترس است. می رفتند پیش ایشان و می آمدند  و از ایشان تعریف می کردند. بسیجی ها، هم از اخلاقش و هم از رفتارش و هم از  شجاعتش تعریف می کردند ،می گفتند، که نترس بود و من افتخار می کردم. الان هم افتخار می کنم که این چنین شوهری داشتم و این راه را رفته است و الان هم ، هر جا که اسمش را می آورند، افتخار می کنم. و به همه شهدا و به همه اینهایی که رفتند، افتخا می کنیم

مختصری از رفتاراخلاقی و روحی شهید در منزل: بیشتر وقتها که جبهه بودند و مرخصی می آمد ، می رفت به خانواده شهدا سر می زد. (دیگر الان اصلا احوال خانواده شهید را نمی پرسند). آن موقع که خانه بود، اخلاقش خیلی خوب بود. حتی یک روز هم که خانه بود، با وجود اینکه خیلی خسته بود، اصلا نمی گذاشت، مثلا من بروم نان بگیرم ، می گفت: اگر من بنشینم خانه  و شما بروی نان بگیری، اصلا درست نیست. آن وقت که من خانه نیستم ، وظیفه شما است که نان بگیری، و گرنه وقتی خانه بود ، هر چیزی را  خودش می گرفت و حتی جای خودش را هم خودش می انداخت و اصلا ابا نداشت که در خانه کمک کند . برخورد شهید با افراد خانواده :                         اخلاق و برخوردش، هم با خانواده خودشان خوب بود و هم با خانواده ما خوب بود و با من هم خوب بود  و خوشا به سعادتش که زود رفت! زیاد به بچه ها محبت نمی کرد  و چون می گفت: عادت می کنند و دیگر نمی گذارند من منطقه بروم و دلتنگی مرا می کنند. برادرش سرباز بود و سربازی نمی رفت. البته ایشان الان شهید شده است.(صمدابراهیمی).  رفته بودیم روستا ، یک دفعه به پدرش گفت: تو خیانت می کنی؟ گفت: چرا؟ گفت: این سرباز را چرا نگه داشتید خانه، او باید برود جبهه. چند کلمه با پدرشان حرف رد و بدل کردند و حرفشان شد. بعدا باز خودش از دل پدرش درآورد و گفت: به خاطر اینکه الان موقع جنگ است، اینها نروند، بالاخره این یکی نرود و آن یکی قایم نشود که نمی شود. برادر شوهرم همان موقع  رفت سربازی و خودش پشیمان شد و اسمش را نوشت.می گفت: من نمی دانستم حاجی اینقدر اخلاق و رفتارش خوب است . به من می گفت: برو سربازی ، می گفتم: بروم آنجا، اذیتم می کنند. ولی رفتم، آنجا دیدم ، برادر من است و برای آن یکی رزمنده ها ، بیشتر مهربانی می کند و چقدر با سربازان و بسیجی ها و .. رفتار خوبی داشت.  از منطقه که می آمد خانه ، یک شب می ماند و بقیه را می رفتیم خانه پدر و مادرش و احوال آنها را می پرسید. می نشستیم و به من می گفت: بلند شوید برویم خانه پدرت. مادر شوهرم می گفت: شما تازه آمدید ، حالا باشید. می گفت: نه شما را دیدیم ، حالا نوبت آن هاست و چشم انتظارند و مادر یا پدر زن با پدر و مادرم ، هیچ فرقی برای من نمی کنند و احترام آنها واجب تر است. می رفت و من می ماندم ، چون خانه مادر شوهرم ، من رویم نمی شد با حاجی بلند شوم و بروم. حاجی می رفت و شام هم آنجا می ماند ومی آمد. مادر شوهرم می گفت: پس کجا بودی؟ او می گفت: شما جمع نشستید، آنها تنها بودند و رفتم شام را با آنها خوردم و آمدم  و خیلی هم مزه داد. آنها هم تنها مانده بودند . ذکر حالات معنوی شهید در مواقع مختلف در خانه و بین خانواده: دعا خواندن جای خودش ، نماز خواندن جای خودش ، و همه این گونه مسائل را رعایت می کرد . یک خاطره اش این است که ، یک روز اعزام بود و امام در تلویزیون سخنرانی می کردند و می گفت: وقتی موقع اعزام است و بسیجیان می روند، من ناراحت می شوم و خجالت می کشم و شروع به گریه کردن کرد و گفتند که امام این طور که حرف زد، ناراحت شدم. در خانه هم ، شب جمعه که تلویزیون دعای کمیل پخش می کرد ، چراغ را خاموش می کرد. خودش ، کتاب دعا بر می داشت و دعا می کرد و گریه می کرد. موقعی که با خدا راز و نیاز می کرد و نماز می خواند، هر قدر هم که بچه ها شلوغ می کردند ، او در خودش بود. بچه ها کوچک بودند و یک سال، فاصله داشتند. خودش که خانه بود، بچه ها را می برد نماز جماعت. در نماز جمعه آن موقع  بچه ها را (معصومه و خدیجه، اول ابتدایی بودند) ، با خودش می برد و می گفت: بگذار یاد بگیرند . می گفت: محبت امام را در دل بچه ها زیاد کن و همیشه یاد امام باشید و به سخنهایی که امام فرموده ، گوش دهید .

بسم الله الرحمن الرحیم قدم محمدی ، همسر شهید حاج ستار ابراهیمی هستم . موقعی که خواستگاری آمد، سرباز بود. عمویم چند بار آمده بود و پدرم خدا بیامرز ، (چون فامیل بودیم) راضی نمی شد. مدام می رفت و می آمد و دیگر پدرم راضی شد. عمویم می گفت: اگر آن پسرم زنده بود ، شما نه نمی گفتید و برای همین پدرم راضی شد. آن موقع در پادگان نوژه در کبودرآهنگ ، سرباز بود . در هفته 5شنبه و جمعه می آمد خانه و سر می زد. چند ماه که نامزد بودیم، سرباز بوند و ازدواج هم که کردیم ، باز هنوز سرباز بود . تازه سربازی اش را تمام کرده بود، که انقلاب شد . تازه انقلاب شروع شده بود که رفت تهران ، که آنجا اسمش را در کمیته بنویسد که نشد و از آنجا پشیمان شد و آمد همدان و اسمش را در سپاه نوشت . ما که روستا بودیم ، آمدیم همدان و یک چند وقتی مستاجر بودیم . خودش در دادگاه بود و درگیرکارمنافقها و مقابله با آنهابود. روز عید قربان بود و چند نفر منافق را  گرفته بودند. یکی از آنها گفته بود، که چند نفر فردا باید در جایی قرار داشته باشند . حاج ستار و شهید مسگریان رفته بودند و آن دختر منافق فرار کرده بود و در  خانه ای پناه گرفته بود . حاج ستار رفته بود و او را گرفته بود. شهید مسگریان هم،  پسر را گرفته بود و آورده بودند. حاج ستار که اجازه نداشته زنها را بازرسی کند ، می گفت: چون جان ما در خطر بود،  گشتم  و چیزی در بدنش نبود. آورده بودند او را در ماشین مسگریان ، ایشان (خدا بیامرز) هول شده بود و زیاد دقت نکرده بود. آن پسر یک نارنجک  به کمرش بسته بود و در فلکه سنگ شیر، نارنجک را کشیده بود. مسگریان خدا بیامرز ، شهید شده بود و حاج ستار زخمی . اینها را برداشته بودند و برده بودند بیمارستان. برادر کوچک شوهر خانه ما بود و رفته بود هم کتاب برایش بگیرد و هم نان بگیرد . خانه آمد و گفت: آنجا نبود و رفته بود ماموریت. شب بود و ما خانه نشسته بودیم، مینی بوسی آمد و جلو خانه ما نگه داشت. دیدیم آمدند و گفتند: حاجی کجاست؟ گفتم : دادگاه. گفتند : نه ، می گویند زخمی شده است. بالاخره رفتیم ،دیدیم بیمارستان اکباتان خوابیده بود. من او را اصلا نشناختم، از بس که از او خون رفته بود و کلیه هایش اذیت شده بود و حالش خیلی خراب بود. اصلا لباسهایش همه سوخته بود و چند روز آنجا خوابید و از آنجا مرخص شد. گفتند که یک ماه باید آنجا استراحت کنی. یکی دو روز ماند و چند روز هم رفتیم دهات. گفت: حالا زحمت نکشند ، از آنجا بلند شوند به خاطر ما و از کار و زندگیشان بمانند . یک چند روز ماند و باز رفت دادگاه. آن موقع تیپ نبود و در سپاه ، تیپ تشکیل دادند و رفت در تیپ. دیگر کارش همه در منطقه بود. یک روز هم خانه پیدایش نمی شد و یک روز هم که می آمد مرخصی، خانه نمی ایستاد و می رفت به خانواده شهدا سر می زد. مدام  در جبهه بود ، به خانه کم می آمد. عید که می شد، بیشتر توی منطقه بود و چه جور می شد  که سالی عید ، خانه باشند. آن هم دست بچه ها را نمی گرفت با خودش بیرون ببرد و می گفت: اگر من دست بچه ها را بگیرم  و ببرم بیرون، یک خانواده شهید ببیند و فرزند شهید ببیند و یک آه بکشد، وای بر حال ما ! این بود که بچه ها را با خودش بیرون نمی برد. تاریخ ازدواجمان 13/2/1357 و در روستای غایش بود . روز اول به او گفته بودند، دختر عمویت را برو ببین. چون بیشتر خانه نبود ، و ما همه یک روز خانه اقوام ،یعنی خانه پدر بزرگش بودیم، من از پله ها پایین می آمدم  و حاج ستار بالا می آمد. ما را آنجا دید و به خاطر این هم آمده بود، که مرا ببیند. من هم خوب آن موقع عقلم نمی رسید و نمی دانستم .چون آن موقع ، دخترها را در سن و سال کم ، شوهر می دادند. آن موقع از من پرسید، که عمو خانه است ؟ من گفتم:  بله.  گفت: می خواستیم بیاییم خانه تان. آمدند خانه ما ، ولی من نمی دانستم برای چه چیزی آمده اند خانه ما . این خاطره برای خودش خیلی مهم بود ، که آن روز در آنجا حرف زد و من از حرف زدنش خوشم آمد .

غوغای اندیشه های توی در توی بر ذهنش چنبره زد ، که صدای دور گه ای ا و را به خود آورد : معطل چی هستی حاجی ؟ ستار نگاهش را به سمت صدا چرخاند . ، قایقی بل چند سر نشین شانه به شانه ی قایق او شده بود . نگاه تیز کرد . قیافه ی فرمانده اطلاعات ، عملیات لشکر – چیت ساز – را میان تاریکی شناخت . چیت ساز تر و فرز پرید داخل قایق ستار . هن و هن می کرد . لب به کلام نگشوده بود که صدای شیرجه هواپیما – نا خود آگاه – نگاه ها را به سمت آسمان کشید . پرده ی گوش عها را لرزاند و برق انفجار – یک آن - چشم ها را زد . بمب ها نشستند روی سینه ی کارون و چینی عمیق به صورت امواج انداختند . بوی تند باروت و ماهی مرده ، دماغ ها را پر کرد . نگاه پرسان چرخید به سمت چیت ساز : عملیات لو رفته ؟! چیت ساز می خواست حرفی بزند که آسمان گله به گله روشن شد . منورهای خوشه ای آسمان را انگار چراغانی کرده باشند . چشمان ستار دوباره روی زنجیره قایق های پشت سرش گرد شد . چیت شاز چنگی به ریش های خرمایی و بلندش انداخت در حالی که نین نگاهی به منورهای سوزان داشت نگاهی به دور دستن – به جزیره الم الرصاص – کشید ؛ نور بی رمق چراغ قوه ای خودش را به چشم های اتو رساند . چراغ قوه خاموش و روشن که شد ، نور امیدی به دل چیت ساز افتاد . با صدایی که بوی امید می داد ، گفت : اونا غواص های ما هستند ، اون چراغ قوه ، یعنی اینکه خط رو شکستند . ستاره هم به نقطه ای که چیت ساز با انگشت نشانه رفته بود ، نگاه تیز کرد . از چپ و راست آن نقطه ، تیرهای سرخ دوشکا و گرینوف روی آب را می زد . ستار دوباره به سکاندار براق شد : حرکت کن . سکتاندار دست روی زخم کتفش گذاشت و از لب قایق پرید میان نیزارها و در میان سیاهی شب گم شد . انگار کسی گوش خوابانده بود و مجادله ی ستار و سکاندار را می شنید ، از قایق شتی بود ، بلافاصله پرید توی قایق و چسبید به موتور و گفت ، دربست در خدمتیم . صدا آشنا بود اما ستار نخواست حتی به اندازه ی چند ثانیه درنگ کند بی هیچ نگاهی با جدیت گفت : راه بیفت . سکاندار پرسید :شاخصی ؟ نشانه ای ؟ چیت ساز هم صدای سکاندار را شناخت . همانطور که پیاده می شد گفت : اون کشتی سیاه گنده رو که نزدیک ساحل عراقی هاست می بینی ؟ آره . آره . اخوی رو می زاری دم ساحل اونجا . سمت راست کشتی . فرمانده اطلاعت که پرید روی قایق خودش ، تکانی به قایق ستار افتاد . سکاندار گاز قایق را گرفت نگاه ستار به سمت سکاندار چرخید . باد موهای صمد را با لا برده بود و پیشانی اش زیر نور کم سوی مهتاب می درخشید . ستار همچنان به صمد چشم دوخته بود و صمد بی توجه به نگاه پرسان او را زیگزاگ می برد . قایق که از کارون بیرون زد . کپ کپ انفجار روی آب بیشترشد . امواج کوهه می کشیدند و قایق سینه می کوبید و ستارذ که لبه جلویی قایق نیم خیز بود . بیشتر ارز بقیه بالا و پایین می شد . در امتداد نگاهش که همچنان روی صمد بود ، قایق ها بهتر در قاب نگاهش می نشستند . بیشترشان میان تلاقی کارون با اروند می چرخیدند . حجم آتش ، شکل در همی به آنان می داد . هر کس به سمتی می رفت ف تعدادی هکم می سوختند و انعکاس شعله ها ف دل ستار را می سوزاند از بغل کشتی و به گل نشسته که رد شدند ، همه بجز او و صمد کف قایق چسبیدند و چشمشان رو به آسمان سیاهی بود که با رد سرخ فشنگ ها خط کشی می شد همه یک آن از کف قایق به جلو پرتاب شدند . کف قایق به سینه ی ساحل خورد و پوتین ستار زود تر از بقیه با تلاق های ساحل عراق آشنا شد . دس و پاهایش با هم به کار افتاد . از باتلاق رد شد و پا روی سیم خاردار گذاشت و پرید لب کانال موازی آب . صمد زود تر از بقیه چابکی ه شانه ی ستار شد . کف دست هایش را به هم مالید و گفت : غواص ها کولاک کردند ؛ ناز شستشون . حالا ... صدابی کبکی منور حرف صمد را برید و بالای سر ستار و صمد و بقیه روشن شد . همه بدون اینکه از کسی دستوری شنیده باشند پریدند داخل کانال . یکی بلند و از سر درد گفت : آخ . ستار بی توجه به صدا ، نگاهی به چپ و راست کانال کشید . پر بود از جنازه ها چشم بدوزد ؛ همه مثل ، همه مثل هم بودند ؛ صورت های سوخته و سیه چرده با شکم های ور قلمبیده . نور افشان منور داشت میان سیاهی رنگ می باخت که ستار نیم نگاهی به پشت سر انداخت ، لب ساحل و داخل نیزارها ، غواص های شهید صورت به صورت آب داده بودند و با امواج بالا و پایین می شدند . تعدادی هم داخل موانع خورشیدی آرام گرفته بودند . بخار دهان ستار که با سوز بالا آمد ، منور ه تمام شد . همه جا تاریکم شد و باز همان صدا آمد در فاصله ای نه چندان دو.ر « آخ ... آخ .» ستار به سمت صدا چرخید ، نزدیک تر شد . لباس سیاه و چسبنده ی یک غواص که قاطی جنازه ها ی عراقی شده بود ، چشمانش را ربود غواص خیلی زود ستار را شناخت . دل گرفته گفت : کجایی حاجی ؟ مردیم از سرما . ستار نفس به نفس او داد : تیر خوردی ؟ نه . پس چرا چپیدی زیر این نعشا؟ چکار کنیم ، سرد بود . زیر انداز و لحاف هم نبود ، خودمونا جا کردیم وسط این گوشت ها . غواص به خنده افتاد و ستار هم خندید و دست برد به سمت او . غواص به سختی خودش را از میان جنازه بیرون آورد . دستان سردش به دستان ستار که رسید ، گرم شد . احساس کرختی از جانش رفت و تا کمر تا شد اما هنوز نمی توانست بیرون کانال را ببیند.  

کولاک تنوره می کشید و دانه هابی درشت و پنبه ای برق را روی سر و صورت ستار و صمد می نشاند ، همه جا مثل همه می نمود . جاده اصلی و مسیر رودخانه زیر انبوهی از برف پنهان شده بود . ستار دست های سرد و خیس صمد را میان حلقه ای از دو دستش نشاند و چند بار از ته گلو ها کرد " سوز و سرما آب از چشم صمد گرفته بود و چشمان آهویی اش در پشت لایه ای شفاف ا اشک می چرخید ، پلک می زد ، دانه ی اشک از گوشه چشمش می سرید و سرما بی امان لایه های دیگر از اشک به جای آن نی نشاند . ستار پرسسید : سردته ؟ صمد بی صدا خندید و گونه های سفید و گوشتالودش مثل سیب سرخ گرد شد . ستار سری به چهار سو چرخاند . از سرازیری مشرف به ده بسیار دور شده بود ، به نظرش آمد که مسیر جاده ی اصلی را هم رد کرده ، ولی از معلم روستا خبری نبود . دوباره کنار صمد زانو و به دلداری گفت : آره سردته ، می دونم عینهو دهقان فداکار . صمد را در آغوش کشید و عقب برد و پرسید : حالا بگو ببینم کبریت آوردی تا لباست رو برای نجات آقا معلم بسوزونی ؟ صمد ایستاده بود و ستار نشسته ، با این حال صمد سرش را تا بالا امتداد داد . تا جایی که دانه های نرم برف ، پشت مژده های بلند و مشکی اش می نشست و با صدایی از قلب کوچک ولی گرم و قوی بیرون می جهید ، گفت: اون آقا دهقانه که مثل من داداش نداشت ، داشت ؟! ستار سرش را پایین انداخت ، مکثی کرد و بلا نرمی دست ، برف را از روی کلاه صمد گرفت ، کلاه را تا زیر لاله های گوش صمد پایین آورد . نگاه پرسان صمد همچنان منتظر پاسخ بود . -البته که نداشت . داداش ستار در بست در خدمت تونه . حالا راه بیفت . صمد یک گام که برداشت باز سر حرف را باز کرد صدایش میان تنوره کولاک به سختی به گوش ستار می رسید ستار سرش را کجکی به دهان او نزدیک کرد تا صدا را بشنود : داداش ... چرا آقا معلم داد و هوار نمی کنه تا ببینمش ؟ ستار بی حوصلگی را در میان کلمات صمد فهمید دستش را بالای ابرو سایه بان کرد تا بهتر ببیند و سرش را به دور و بر چرخاند و دم گوش صمد با صدای بلند گفت : یه این دور و براس ، اصلا شاید داد و هوار می کنه ... گوش تیز کن شاید بشوی . صمد دستهای سردش را به زحمت از دست ستار بیرون کشید و لب کلاه را از سوراخ گوشش بالا برد تا صدا را بشنود . ستار خوشش آمد . خودش هم گوش تیز کرد . صدایی می آمد . دلش هری ریخت . زوزه ای گرگها بریی وحشی در هوا رها می کرد . ستار این بو را می شنیدئ صمد در غفلت کودکانه خود از میان برف ها گام می زد و در شوق دیدار آقا معلم بود . ستار یک آن ایستاد . مسیر ده را گم کرده بود ، از آقا معلم هم خبری نبود . فقط ، این را می دانست که باید خیلی زود به ده بر گردد . همین که چرخید دسته ای گرگ خاکستری مقابل چشمانش قد کشیدند . گرگ ها پوزه های سیاه و کشیده شاه را با هم رو به بالا گرفته بودند و عو می کشیدند . صمد چشمانش گرد شد : چقدر سگ ؟! ستار آرام آرام عقب رفت ، دستهای کوچولوی صمد همچنان میان دست او بود . گرگ ها هماهنگ خیز گرفتند و در چند قدمی آن دو ایستادند و پوز کشیدند . صمپد خودش را چسباند به پای ستار . ستار بلافاصله دست به کمر او برد و مثل یک پر او را از زمین کند و در حلقه دست خود جای داد . چکمه های قرمز صمد که تا گلو توی برف جا خشک کر ده بود ، بیرون زد . گرگ ها جلو تر آمدند . ستار تمام توانش را در پاهایش ریخت و به سمت مخالف گرگ ها دوید ، یا ضرب آهنگ گا م او صمد هن و هن می کرد و میان حلقه دستن او بالا و پایین می شد . از رو به رو هم باد و بوران در هنم می تنیدند و دید او را می گرفتند و کم کم احساس کرختی و خستگی بر دستش پنجه کشید و صمد آرام میان برف های نرم و انبوه افتاد . ستاره نگاهش را دزدیده ، به سمت گرگها رفته . زوزه ممتدشان آزارش می داد . هر چند هیچکدام در منظر چشمان او پیدا نبودند . نفسی چاق کرد و برف را با پشت آستین اورکت از صورت صمد گرفت . ستار خواست به دلداری او پاسخی بدهد که گرگ های خاکستری از پشت توده ای برف بیرون جهیدند و نرم و نرمک سم روی برف ها گذاشتند و. به دور ستار حلقه زدند . ستار پس و پیش را بسته دید . دستش به دور دسته ی چوبی پارو محکم تر شد و با همان قدرت ، مچ نرم و سرما زده ی صمد را با دست دیگرش گرفت . حالا صمد هم بوی گرگ را حس می کرد . ساکت و خاموش بود . نگاهی سرد به ستار انداخت . معصومیت اودل ستار را سوزاند . ناخود آگاه به یاد سفارش بابا افتاد و یک لحظه ، صدای بابا در مدار مغزش چرخید : صمد یوسف منه . و تکرار شد : صمد ... یوسف .... صدای بابا که افتاد خشم مثل خون میان رگ های ستار دوید و یک شاخه رگ ضخیم از گردنش بیرون زد . چشمانش روی گرگ ها درید ، پارو را میان هوا چرخاند و به سمت گرگ ها خیز گرفت .. گرگ ها جا عوض کردند . پارو همچنان میان هوا می چرخید ، تمام وجود ستار فریاد شده بود و از گلویش بیرون می ریخت "برین گم شین . حیوان های لعنتی . یکه ای خورد و سیخ شد . هنوز گلویش پر از فریاد بود و سایه گرگ ها در چشمش سنگینی می کرد . به خودش آمد نگاه خسته اش را تا انتهای کشتی برد و برگرداند . چشمانش از سیاهی آهن های زنگ زده ی محیط پر شد . دلش می خواست باز هم یاد گذشته کند و دوباره با صمد باشد .و نفسش را فرو برد که به هیکل کشتی زلزله افتاد به آنی زوزه ی تند موشک آرپی جی میان پرده ی گوشش نشست و پشت بندش ، سینه ی کشتی تن به گلوله های ضد هوایی داد . چی فکر می کردند این عراقی ها هالو ! ! خیال کردند یه لشگر توی این دخمه قایم شده . طنین خشکی فضا را پر کرد ، تیر مستقیم تانک که به جداره ی جلویی کشتی خورد ، میان لایه ای داخل نشست و ورقه ی فولادی کشتی از داخل شکم داد و لبخند تلخی روی لبهای خشکیده ی او نشست . فکر نمی کردم اینقدر قیمتی باشم که واسم این همه مهمات خرج کنند ! کم کم خورشید میان سیاهی رنگ باخت عراقی ها هم از گلوله باران کشتی خسته شدند . آخرین شلیک ضد هوایی خوابید و سر وصدای قورباغه های لب نیزار ها بلند شد و چشمان ستار را به خواب خواند . خواب مثل بختک به جانش افتاده بود اما نمی دانست که نباید بخوابد . مرور گذشته ها ، تمنای خواب را از چشمانش می گرفت به یاد هیاهوی شب گذشته قبل از عملیات افتاد و خودش را در نقطه رهایی دید . .... سکاندار دستش را از روی گاز موتور شل کرد و با صدایی لرزان گفت : به پیر و پیغمبر نمی شه از این جهنم آتش رد شد ! ! ستار با عصبانیت دست گذاشت روی کتف سکاندار و او را به کنج قایق پس زد . دستش خیس شد زیر نور کمرنگ مهتاب ، سرخی خون را دید نگاهی به پس و پیش کشید ، پشت سرش ستونی طولانی از قایق ها ، پهلو به پهلوی کارون داده بودند . اگر او حرکت می کرد ، زنجیره ی قایق ها نیز به جنبش می افتاد . لب دماغه ی قایق ایستاد و کوشید تا نگاهش را تا انتهای اروند و ساحل عراقی ها عمق دهد . اروند مثل اژدها باز کرده بود و داشت غواص ها را می بلعید . به فکر افتاد : اگر فرمان حرکت بدم ... و دوباره به خودش هی زد : اگر غواص ها خط رو شکسته باشند ، کمک بخوان ، او نوقت ....

خاطرات «طلبة شهید: محمد حاجی زاده» «عنایت آقا» محمد، دو سال بیشتر نداشت که به مشهد رفتیم. او در آنجا دچار مریضی سختی شد. به طوری که از درمان او عاجز مانده بودیم. نگاهم به گنبد آقا علی بن موسی الرضا - علیه السلام- افتاد. دلم شکست. گفتم: «اگر عمر بچة من پایان یافته من حرفی ندارم، ولی دوست ندارم بچه ام را در غربت دفن کنم و بروم، عنایت کنید او را شفا بدهید...» به مسافرخانه برگشتم، با کمال تعجب دیدم چشمان بی رمق محمد کم کم باز شد و پس از مدتی بیماری او بهبود یافت. «به نقل از پدر» یک روز در مشهد به همراه خانواده در پیاده رو حرکت می کردیم که ناگهان دیدم محمد در کنارم نیست. برگشتم؛ داخل مغازه ای بود با صاحب مغازه صحبت می کرد. قضیه را پرسیدم؛ صاحب مغازه نوار ترانه و مبتذل گذاشته و محمد ضبط او را خاموش کرده بود. صاحب مغازه هنوز مبهوت جسارت و شهامت آن نوجوان غریبه بود... «به نقل از پدر» چند روزی بود که چادر ما خلوت تر می شد. یک روز به دنبال یکی از دوستان به چادر شهید حاجی زاده رفتم. بله، همة بچه ها در چادر او بودند و او با سخنان جذاب و دلنشین خود احادیث و روایات را برای آنها بیان می کرد. در میان صحبت هایش لطیفه های ناب می گفت و بچه ها را می خنداند. آن شب نماز مغرب و عشا را پشت سر حاجی زاده خواندم. در طول عمرم به دلنشینی و طراوت آن، نماز نخوانده ام. «به نقل از همرزم شهید

سرش را از مرکز زخم کنار کشید و رو به دایره سوراخ سقف گرفت . قرص خورشید پوست صورتش را گرم می کرد و بعد از دو روز بی خوابی لذت یک خواب به جانش ریخت . همین که پلک هایش پایین آمد کسی از دورنش نهیب زد : بخوابی ... مگه به نیروهایت نمی گفتی که خواب برادر مرگه !؟ سنگینی نگاه صمد هنوز میان چشمانش بود : شیشه درگاهی از بخار خیس شده بود ستار با انگشت چند خط روی شیشه انداخت و از بالا به لای خطوط چشمانش تا ته کوچه های باریک روستا رفت و بر گشت ،همه جا از برف به سفیدی می زد ، به جز زیر سقف حیاط خانه ی دو اشکویی . پدر زیر لمه های چوبی و خوش تراش آن ایستاده بود . جیب بغل عبای پشمی اش را می کاوید تا قاب فلزی توتون را پیدا کند . چیق چوب گردویی همچنان گوشه ی لبش کج مانده بود که ستار وشال و کلاه کرد و پارو را بر روی دوش انداخت صدای قرچ قرچ پله های چوبی طبقه ی بالا ، نگاه پدر را به سمت ستار برد . ستار تر و فرز برف هایی را که تا زانو بالا آمده بود به چپ و راست ریخت و راه را تا دم در باز کرد . -پدر گفت : اغر بخیر .                                  ستار همان طور که با پشت پارو به لمه های چوبی می زد گفت : برف و کولاک راه اصلی رو بسته ، خبری -از آقا معلم نیست حتما گیر کرده تو برفها . پدر عبا را تا بن موهای گردنش بالا آورد و با شست کلفت پینه بسته اش توتونها را داخل چیق جا کرد . روی توتون ها فندک کشید و صدای دور رگه اش را با دود بیرون فرستاد . -تنهایی می خواهی دو کیلو متر راه رو باز کنی ؟! ستار شانه هایش را با لا انداخت ، تای چکمه هایش را تا لب زانو باز کرد و ب بخار دهان چند نفس گرم به انگشتانش داد : همین اندازه می دونم که توی این سوز و سرما آقا معلم یخ می زنه . صمد پشت درب چوبی گوش خوابانده بود ؛ همین که اسم آقا معلم آمد خونش جوشید . روی انگشتان پا قد کشید انگشتانش را روی در انداخت و. در را باز کرد . نگاه پدر و ستار ، با هم روی در متوقف شد . ستار طاق ابروانش را با لا انداخت و با ترشرویی گفت : برو داخل اتاق . صمد کلاه پشمی اش را تا لب گوش ها پایین کشید . چکمه های قرمزش را پوشید ، جلو و سریع از پله ها پایین آمد و دست ستار را میان دست حلقه کرد . ستار خواست که جدی تر نشان دهد . به رو.ی خودش نیاورد . صمد نگاه معصومانه ای به او کرد و با شیرین زبانی گفت : روزی که درس دهقان فداکار رو می خوندیم ، آقا معلم از من پرسید که اگر یه روز برف و سرما راه رو ببنده ، حاضری مثل اون دهقان فداکار لباستو بسوزونی یا نه ؟ ستار دستش را از میان دست های گوشت آلود و سفید اون بیرون کشید ، و شال گردنی را دور گردن او سفت کرد و پر شال را داخل آن فرو کرد و همچنان ساکت ماند ، پدر پکی عمیق به چیق زد و بخار نفسش را با دود توتون بیرون داد ، چند سرفه از ته گلو زد و در حالیکه نگاه نافذش را تا عمق چشمهای صمد روانه کرده بود ، پرسید : تو چی جواب دادی ؟ -خب معلومه باباجون به آقا معلم گفتم لباس که سهله ، اگه داداشم ستار باهام باشه ... می تونم ... ستار حرفش را برید . اخم همچنان روی صورتش جا خشک کرده بود . -بچه ، تو اندازه این حرفا نیستی ، چکمه هایت را بکن و برو زیر کرسی . صمد حرفی نزد اما به جای اینکه مسیر پله های چوبی را طی کند ؛ پشت بابا ایستاد . یک آن پاشنه بلند کرذد و روی انگشتان پاهایش قر کشید و عبای پشمی را که سریده بود ، راست کرد و دم گوش بابا – جوری که ستار نشنود – آهسته و ملتمسانه گفت : برم ... بابا . پدر از زیر پلک های باد کرده و سرخش نگاهی ساده به او انداخت . ستار به آن دو خیره شده بود . پدر به زحمت قد راست کرد و چیق را لای شکاف لمه چوبی گذاشت و با اشاره ای سر به ستار گفت بیا . ستار مردد و نگران جلو آمد ؛ پارو میاد دستانش بلاتکلیف مانده بود . پدر دسته ی پارو را روی شانه ی خود جا داد و دست های ستار و صمد را به سمت خود کشید ، هر دو مات و مبهوت به دستان لرزان بابا خیره شده بود ؛ پدر دست های کوچولوی صمد را گذاشت میان دشت های درشت و استوانی ستار و با صدایی که بوی عاطفه و مهر پدری میداد ، به ستار گفت : صمد ، یوسف منه ... مواظبش باش . صمد معصومانه پرسید : یوسف کیه بابا ؟! لبخندی محو بی رنگ گوشه ی لب های پدر نشست . با زبان صمد پاسخ داد : -مگه نمی خواستی که واسه ی آقا معلمت دهقان فداکار بشی ؟ صمد شادمانه کف دست هایش را به هم مالید و گفت : جانمی جان !!! .... صدای شلیک هم زمان آرپی جی فضای کشتی را پر کرد ستار تکانی خورد و چشم دراند . نگاهش به دیوارهای سوراخ و سیاه کشتی افتاد نمی خواست لذت دیدار صمد و بابا از چشمش خارج شود ، غلتی زد ، پلکهایش را آرام روی هم گذاشت ، باز هم چشمانش گرم شد و خودش را میان کوره راه برفی روستا دید :

بر آنیم تا قدری در سایه سار استقامت‏شهید دادگان بیارامیم و با تنفس در فضای اخلاصشان جان بگیریم . عزیزان شهید داده آن قدر سخاوتمندند که دیگران را رخصت‏بوییدن گل‏هایشان می‏دهند و باغچه بهاری خود را بر همگان می‏گسترند ; این باغچه گسترده است‏به پهنای تاریخ و این لاله‏ها هدایت گر همیشه راهند . به خانه‏ای همیشه سبز آمده‏ایم تا با مسافری از کاروان زینبیان علیها السلام، مادر فرمانده فداکار و مخلص لشکر 17 علی ابن ابیطالب (ع) ، شهید مهدی زین الدین و برادرش مجید، به گفتگو بنشینیم . می‏خواهیم کمی از خودتان برایمان بگویید . خدمتتان عرض کنم که: بنده در اصفهان متولد شدم ; در خانواده‏ای مذهبی و بسیار متعصب و آگاه به زمان . فکر می‏کنم همه نقش اساسی در رابطه با اعتقادات من را مادرم به عهده داشته است . ایشان از کودکی، سحر قبل از اذان صبح، دست مرا می‏گرفتند و می‏بردند به مسجد «سید» اصفهان که مسجدی تاریخی و معنوی است . امام جماعتی که برای نماز تشریف می‏آوردند، ویژگی خاصی داشتند . ایشان آیت الله شفتی از فرزندان آن سید بزرگواری بودند که این مسجد را با آن معنویت‏خاص خودشان بنا کرده بودند . ویژگی آیت الله شفتی این بود که، قبل از اذان صبح، می‏آمدند زیر آسمان، زیارت ال یس می‏خوانند . بعد هم می‏رفتند داخل شبستان و نماز شب و نماز صبح را با سوره «سبح اسم ربک اعلی‏» به جای می‏آورند . این رفت و آمدهای سحرگاهان موجب می‏شد که مسائل اعتقادی و مذهبی را خوب فرا گیرم . و در دامن آن مادر پاک و با فضیلت آموختم که باید نماز اول وقت نمازهای یومیه را خوب یاد بگیرم و خوب انجام دهم . در زندگی فردی و اجتماعی ایشان برای من مثل یک رهبر بودند، و مسائل را به ما می‏آموختند البته قرآن را خودم آموختم . در چه سنی ازدواج کردید؟ هنوز کلاس پنجم بودم که همین حاج آقا، یعنی اولین خواستگاری که برای من آمد، چون از نظر مذهبی و خانوادگی بسیار متشخص و متدین بودند، لحاظ کردند که این مورد خوب هستند و من را در سن یازده سالگی به ازدواج ایشان در آوردند . شروع زندگی من در تهران بود کم کم مبارزات علیه شاه، شروع شده بود و حاج آقا، مذهبی بودند، و در طول زندگی خیلی با شاه مبارزه کرده بودند . بچه‏ها یک یک به دنیا می‏آمدند تا این که قرار بود آقا مهدی دنیا بیاید ایشان فرزند سوم من بود . آقا مهدی که به دنیا آمد، از همان ابتدا ویژگی‏های خاصی را در وجودش می‏دیدم . همه بچه‏ها خوب بودند از نظر نماز، یادگیری، علاقه به قرآن و اهل بیت ، ولی ایشان حالت‏های خاصی داشتند . بعد آقا مجید به دنیا آمد . تفاوت سنی این دو 5 سال بود ولی چون آنها پسر بودند بیشتر با هم بودند، به مسجد و نماز جماعت‏با هم می‏رفتند . آیا محیط آن موقع تهران برای رشد و تربیت‏بچه‏ها مساعد بود؟ زندگی در تهران را از نظر محیط مساعد نمی‏دیدیم ; چون محیط بسیار فاسد بود و بی حجابی و بد حجابی به جایی کشیده شده بود که روزی پدر بچه‏ها آمدند منزل، گفتند من در خیابان لاله زار زنی را دیدم که فقط دو تکه لباس تنش بود . از این رو، مهاجرتی به خرم آباد داشتیم . حضرت آیت الله مدنی هم به خرم آباد تبعید شده بودند . برادر و دایی من هم برای تبلیغ به خرم آباد رفته بودند . دایی من، انسان بسیار با تقوایی بودند و مردم شهر همگی اعتقاد عجیبی به ایشان داشتند . حتی برخی آب و چای ایشان را برای شفا می‏خوردند . ایشان از برادرم خواسته بودند که برای تبلیغ و دایر کردن یک کتاب فروشی بسیار بزرگ برای اهل آن شهر اقدام کند . ما هم به خاطر آماده‏تر بودن آنجا برای تبلیغ و ارشاد مردم، به آنجا مهاجرت کردیم . برگردیم به مبارزات، دوست داریم بیشتر از مبارزات برایمان بگویید . در طول 12 سالی که در خرم آباد بودیم، کار من، مدام، ارشاد بود و هدایت و قرآن و نماز . و با این که محیط شهر مثل قم نبود، ولی الحمد لله ما در این رابطه بسیار موفق بودیم، من خودم جلسات قرآن برای خانم‏ها داشتم . مبارزات ما به صورت مخفیانه و زیر زمینی بود . ولی زمانی رسید که حاج آقا احساس کردند باید مبارزات علنی شود و آن به صورتی بود که وقتی گوشت‏یخ زده را از استرالیا یا اسرائیل آورده بودند، حاج آقا اعلامیه‏ای را که از طرف علماء، مثل آیت الله گلپایگانی بود، آوردند . و این اعلانیه را به ویترین مغازه و کتاب فروشی خودشان زدند . مغازه ایشان جایی بود که میعادگاه جوان‏ها و مردم بود . یعنی درست در میدان و مردم آن را می‏خواندند . چون مردم خرم آباد دامدارند و اصلا دامداری و کشاورزی ویژگی شغلی آنان است . همان روز مردم تمام گوشت‏های یخ زده را که در تریلی‏ها بود، بردند و به رودخانه ریختند و این ضربه بزرگی برای رژیم شاه بود . و همین موجب شد حاج آقا را دستگیر کردند و به زندان بردند . و از من هم دل خونی داشتند، چون هنوز مدرکی دستشان نداده بودم که بتوانند دستگیرم کنند . از طرفی اعتقادات مردم هم بود و می‏دانستند که مردم شورش می‏کنند . حاج آقا را تبعید کردند . به ناچار ما را هم تبعید کردند . من به خاطر تحصیلات بچه‏ها ماندم اما نامه‏ای از سوی علما، که در سقز (کردستان) تبعید بودند، آمد که برای شوهرتان زندان در تبعید درست نکنید، شما هم بچه‏ها را بردارید و بیایید اینجا . 15 خرداد سال 42، فرزند اولم و آقا مهدی که تقریبا سنشان به هم نزدیک بود، دستشان را گرفتم و در آن راهپیمایی بزرگی که بعد از دستگیری حضرت امام به وقوع پیوست، با شعار یا مرگ یا خمینی، شرکت کردیم . تنها زنی که در آن راهپیمایی بود من بودم . آقایون گفتند: بهتر است‏شما بچه‏ها را ببرید منزل، چون درگیری ایجاد می‏شود و ممکن است‏به شما صدمه‏ای بخورد که من برگشتم اما می‏دیدم که مردم چگونه توسط رژیم شاه سلاخی می‏شدند و آن روز حدود 15 هزار نفر را به خاک و خون کشیدند . به هر حال مبارزات ما از آن زمان و از زمان تقلید از حضرت امام آغاز شد . حاج آقا زین الدین چه کارهایی بیشتر انجام می‏دادند؟ حاج آقا هم که فقط کارشان مبارزه بود . یا رساله‏های امام را که در خرم آباد به چاپ می‏رسید، پخش می‏کردند . یا مخفیانه نوارهایی که از حضرت امام یا از مبارزین که منبر می‏رفتند و منبرهای داغی داشتند تهیه می‏کردند و برای جوان‏های خرم آباد می‏گذاشتند . این کار را بیشتر آقا مهدی انجام می‏داد . از آقا مهدی برایمان صحبت کنید؟ آقا مهدی، دو سال زودتر از موعد، «دیپلم گرفتند» ، با نبوغی که داشتند درس‏ها را جهشی خواندند . از این رو، وقتی پدر را تبعید کردند، ایشان کنکور شرکت کرد و در دانشگاه شیراز، که آن زمان دانشگاه پهلوی بود و بهترین دانشگاه ایران، رتبه چهارم را کسب کرد . ولی به علت تبعید پدر این سنگر بسیار مهم ما در خرم آباد خالی شده بود . به نظر آقا مهدی این کار مهم‏تر از دانشگاه رفتن ایشان بود . ایشان چون مذهبی بودند، کمتر می‏گذاشتند بچه‏های مذهبی تا آنجایی که ممکن بود وارد دانشگاه بشوند . با این حال ایشان «الاهم فالا هم‏» کردند و از دانشگاه انصراف دادند و پشت‏سر پدرشان ماندند و به ما تلگراف زدند که من انصراف خودم را به دانشگاه اعلام کردم و در مغازه پدر یعنی کتاب فروشی می‏مانم . زمانی که اعتصاب‏ها و راهپیمایی‏ها شروع شد، ایشان با بعضی از دوستانش، که البته بسیار قلیل بودند صحبت می‏کردند . اینها تلفن‏های متعددی را در نظر می‏گرفتند و به مغازه دارها می‏گفتند فردا در سراسر ایران اعتصاب است، شما هم باید اعتصاب کنید . مدتی که در کردستان بودیم، بچه‏ها زبان کردی را یاد می‏گرفتند . برای ما خیلی هم سخت نبود با این که شاه فکر می‏کرد اگر ما را در تبعید نگه دارد، به خصوص در سقز که اهل سنت‏بودند و فرقه‏های مختلف به خصوص، مالکی و شافعی و حنبلی، برای ما دشوار خواهد بود . در آنجا جلسه قرآن برای اهل سنت گذاشتیم، بسیار هم استقبال شد به طوری که دخترها به دور از چشم والدینشان با روسری به جلسه می‏آمدند ; ساواک به آنان گفته بود اگر دخترهای شما با این‏هایی که تبعید هستند رفت و آمد کنند، ما شما را هم زندانی و دستگیر می‏کنیم . خب حالا که بحث‏به این جا رسید بد نیست که سفرتان را به نجف برایمان بگویید . سال 56 یا 57 بود، حاج آقا، یک سری کارهایی با حضرت امام داشتند . لذا مشرف شدیم نجف . آن موقع دخترم هنوز دیپلم نگرفته بود . من چند سؤال از ایشان داشتم . رفتن به خدمت‏حضرت امام بسیار مشکل بود ; چون زیر نظر بودند، هم از سوی سازمان امنیت ایران و هم استخبارات مخصوص خود آنها . در حرم مطهر حضرت امیر (ع) با یکی از شاگردانم بودیم، که ایشان گفت: هر طور هست‏باید امام را ببینم . البته، حضرت امام تشریف می‏آوردند حرم و می‏نشستند، نیم ساعت قرآن می‏خواندند . کسانی که می‏خواستند ایشان را ببینند همین طور می‏دیدند . کسی نمی‏توانست‏خیلی با ایشان تماس بگیرد، فقط این که دستشان را ببوسد . این خانم خیلی گریه می‏کرد شما من را ببرید خدمت امام . بهش گفتم: الان شب است . ساعت 11 . با توجه به مشکلاتی که هست نمی‏شود برویم . من هنوز سنی نداشتم و خیلی جوان بودم . خانمی کنار ما نشسته بودند، گفتند: کجا می‏خواهید بروید؟ گفتم: می‏خواهیم برویم خدمت امام . گفت: پسر من عکاس ایشان است او را پیدا می‏کنم تا شما را نزد ایشان ببرد . انگار خدا این خانم را ملکی فرستاده بود که ما خدمت ایشان برسیم . بالاخره ما رفتیم و منزل را پیدا کردیم . در زدیم، حاج احمد آقا . خدا رحمتشان کند در را باز کردند، گفتند: چی کار دارید؟ گفتیم: آمدیم آقا را زیارت کنیم . ما از ایران آمدیم . فرمودند: آقا خوابیده‏اند . گفتم: به هر حال تا اینجا آمدیم، هر جور خودشان صلاح می‏دانند . ایشان رفتند منزل و برگشتند . فرمودند: بفرمائید منزل . آقا فرمودند: بیایید داخل . امام را دیدیم که از تخت دارند می‏آیند پایین . واقعا خوابیده بودند ولی در آن موقعیت ما را رد نکردند . پا شده بودند . لباس پوشیدند . قبا و عبا عمامه گذاشتند . خیلی رسمی . برای ما دو تا زن جوان که حالا معلوم نیست کی هستیم! بسیار عجیب بود، بالاخره تشریف آوردند و به من اشاره کردند بفرمایید . سؤال هایی که من از ایشان کردم یکی این که، من صرف و نحو را شروع کرده بودم و داشتم کتاب جامع المقدمات را به آخر می‏رساندم، به هر حال مبتدی بودم . خدمت امام گفتم: آقا من مبتدی هستم اما کلاس هایی را هم دائر کردم . نمازهای مردم را درست می‏کنم . ارشاد می‏کنم . گاهی احکام برای مردم می‏گویم . اما می‏خواهم ببینم، این کار من واقعا درسته که حالا من نه شرح لمعه‏ای خواندم و نه دروس دیگر، وارد احکام شدم . فرمودند: جلسات خود را ادامه بدهید . ایشان به من اجازه دادند که جلسه داشته باشم . این خودش یک توفیق الهی برای من بود . بعد از ایشان اجازه خواستم که دخترم به دانشگاه بروند یا نه؟ گفتم: آیا ایشان به دانشگاه برود؟ چون الان آماده است . از نظر حجاب در شهری که ما هستیم همه بی حجاب و کم حجاب هستند، ولی ایشان با پوشیه و چادر مشکلی و حجاب کامل هستند حتی سر کلاس می‏نشیند و از نظر مسائل شرعی آنچه را باید بداند می‏داند . متشرع هست . اجازه می‏فرمایید . فرمودند: نه، چون الان حاکم ظالم است و دانشگاه هم مفسده دارد من اجازه نمی‏دهم . برای تاکید گفتم: خیلی متشرع است، فرمودند: اگر خودت تضمین می‏کنی که مفسده‏ای نداشته باشد بفرست . ولی وقتی حضرت امام فرمودند، نه! من چه تضمینی می‏توانستم بکنم برای حکومتی که امام تشخیص داده بوند باید برانداخته شود . بعد از توصیه‏ها ایشان یک کتاب حکومت اسلامی و رساله خودشان را هدیه کردند که از روی حکومت اسلامی تکثیر بشود و در اختیار مردم قرار بگیرد . البته این کتاب‏ها از نظر ساواک آنجا و ساواک ایران ممنوع بود و خارج کردن آنها از مرز بسیار سخت‏بود . چگونه این کتاب‏ها را به ایران آوردید؟ شب آمدیم هتل . من این کتاب‏ها را به خانم پیری که از کاروان ما بودند و گفتم چون ساک ما جا نداره و چیزی زیادی جا نداره و چیزهای زیادی برداشتیم، باشد پیش شما، البته کتاب‏ها را بسته بندی کرده بودم . گفتم، چون ما جوان هستیم . ما را می‏گردند اما ایشان چون پیر زن هستند کاری با او ندارند و اهمیت نمی‏دهند . آن هم قبول کرد . اما خانم‏های دیگری که در اتاقمان بودند، این خانم را وسوسه کردند و گفتند: فهمیدی این خانم چی به شما داد؟ ! می‏خواستی آن را باز کنی . ایشان هم باز کردند و کتاب‏ها را دیدند و گفتند: زود همین الان برو، پس بده اگر ببینند، شما را می‏گیرند . پیر زن هم گفت: من نمی‏توانم اینها را بیاورم . باشه پیش خودتان . آوردم و به حاج آقا گفتم: حالا چی کار کنیم . الان بد شد . شاید کتاب‏ها پیش خودمان هم بود، نمی‏دیدند اما حالا دیگه برملا شده است و همه می‏فهمند . در اینجا حضرت علی (ع) به داد ما رسید . کتاب‏ها را برداشتیم رفتیم حرم و لا به لای قرآن‏ها گذاشتیم و آمدیم تا این که روزی که می‏خواستیم برویم . آمدیم رفتیم حرم . حاج آقا رفتند سراغ کتاب‏ها دیدند سر جای خودش هست . برداشتند و آوردند گذاشتیم توی ساک‏ها آیه «وجعلنا» خواندیم . به هر حال، خیلی راز و نیاز کردیم که اینها را نبینند خلاصه گشتند، ندیدند و نگرفتند . ما اینها را وارد ایران کردیم و بحمدلله استفاده شد . کی به قم بازگشتید؟ بعد از آن مجددا رفتیم به سقز در کردستان به کار تبلیغ ادامه دادیم تا سرانجام باز مهاجرت کردیم و آمدیم قم و از سال اولی که هنوز انقلاب پیروز نشده بود، آمدیم قم و تا حالا در اینجا هستیم . بچه‏ها کارهایی می‏کردند . اعلامیه پخش می‏کردند . گاردی‏هایی که می‏آمدند اطراف حرم و مردم را متفرق می‏کردند و می‏زدند و می‏گرفتند . ما شنیدیم که بعضی از آنها یهودی بودند . یعنی از اسرائیل آمده بودند . یکبار مجید آقا را هم گرفتند . هنوز انقلاب پیروز نشده بود . یکی دو کارتن را آقا مهدی قرار بود ببرد تهران، می‏خواست‏سوار ماشین بشود حاج آقا گفتند: می‏ترسم این بچه را بگیرند . حاج آقا گفتند: خودم را بگیرند بهتر از این که این بچه را بگیرند . خودشان رفتند و اتفاقا وسط راه ایشان را گرفتند به خاطر همین اعلامیه‏ها و چیزهایی که دستشان بود ایشان را زندان کردند . وقتی ایشان را گرفتند فهمیدیم که دیگه نباید اینها را نگه داریم . من، دخترها، آقا مجید، آقا مهدی این‏ها را پخش می‏کردیم . بدون این که فکر کنیم کجا داریم می‏ریزیم . به کی می‏دهیم . هیچی برای خودمان باقی نماند که حالا اثری باشد . الحمدلله انقلاب پیروز شد . مصاحبه با مادر شهیدان زین الدین: بسم الله الرحمن الرحیم. مهدى و مجید از ابتداى کودکى شان در خانواده اى متعهد ، مذهبى و انقلابى رشد یافتند. برخورد هایشان با خانواده به گونه اى فوق العاده بود. یک خاطره کوچک براى شما تعریف مى کنم تا معلوم شود چه مقدار از خانواده تبعیت داشتند. ماه مبارک رمضان، بعد از ظهرى،پسر بچه اى 9 - 8 ساله با رفقایش در خیابان، جلوى منزل در حال بازى بود. مادر به فکر مى افتد که براى افطار نان تهیه کند. در خانه را که باز مى کند آن پسر بچه تا مادر را مى بیند، بازى فوتبالى که دو دسته بودند و اگر یکى از آنها کم مى شد بقیه ناراحت مى شدند را رها مى کند تا بیاید و ببیند که مادر براى چه از خانه بیرون آمده است. مادر مى گوید برو نان بخر، ایشان بلافاصله و بدون هیچ اعتراضى که بگوید نیم ساعت یا 10 دقیقه دیگر، از مادر اطاعت کرده مى رود و نان را مى خرد. این اخلاق و ویژگى در طول زندگى این دو نمایان بود، به طورى که واقعاً اگر احساس مى کردند که وجودشان براى کارى مفید لازم است، ایثار مى کردند. برخوردشان با دوستان و رفقا خیلى صمیمانه و طورى بود که توجه هر آشنایى را جلب مى کرد. هر کس با ایشان برخورد مى کرد با لبخند و منطق صحیح ایشان مواجه مى شد و شیفته این اخلاق مى شد.به همین خاطر از همان ابتداى نوجوانى دوستان زیادى را به خود جذب مى کردند. ما تا زمان انقلاب و تشریف فرمایى امام (ره) به ایران، در منزل تلویزیون نداشتیم. یک رادیو داشتیم که اخبار را گوش مى دادیم. یادم است که مجید حدود چهار یا پنج سالش بود; اخبار را که مى خواستیم گوش دهیم ایشان آهنگ تیتر اخبار که پخش مى شد، صداى رادیو را کم مى کرد و وقتى هم که اخبار تمام مى شد رادیو را خاموش مى کرد که مبادا به گوش خودش، خواهر و برادر و یا پدر و مادرش یک آهنگ برسد. یعنى این همه تلاش طاغوت براى منحرف کردن جوانان بود و افرادى مثل ایشان خیلى بودند که علنى مى دانستند که با چه رژیمى برخورد دارند و این رژیم دشمن اسلام است و دشمن دین ما و انسانیت است، مزدور است و سرو کار آن با ابرقدرتهاى خارجى است و دارد در مملکت چه فسادهایى انجام مى دهد. بنابراین سعى مى کردند از هرچیزى که ممکن است کوچک ترین انحرافى براى انسان ایجاد کند، دورى کنند. عرض کنم یک سعادت بزرگى را خداوند نصیب ما کرد و آن این بود که (ما که مى گویم یعنى خانواده مان) در دامان روحانیت پرورش پیدا کردیم و نسل اندر نسل روحانى زاده هستیم. شجره ما مى خورد به شهید ثانى. بنا بر این با روحانیت یک پیوند قلبى خاصى داشتیم. بچه هایمان را از همان کودکى به جلسات قرآن مى بردیم. با مسجد آشنایشان کردیم، با نماز جماعت آشنایشان کردیم، با روحانیت آشنا شدند و در آن برهه که خیلى کم اتفاق مى افتاد که یک نوجوان یا یک کودک کم سن و سال در جلسات قرآن یا جلسات مذهبى شرکت کند، از اینکه مى دیدند یک همچون شخصى آمده، بیشتر با ایشان ارتباط مى گرفتند و این ارتباطات ثمرات و نتایج ارزشمندى براى آنان بدنبال داشت، دیگرى هم سعادت بزرگى که نصیب ما شد این بود که ما از سه نوبت نماز جماعت که به مسجد مى رفتیم، دو نوبت آن را پشت سر آیت الله مدنى نماز مى خواندیم و در آن مقطع خاص این افتخار نصیبب ما شده بود. یادم است که مهدى خیلى به ایشان علاقه داشت و سعى مى کرد که در اکثر نمازها و منبرهاى ایشان حضور داشته باشد. آقا هم لطف کرده بودند و به ایشان محبت مى کردند. بارها من دیدم که حضرت آیت الله مدنى هنگامى که مهدى از ایشان سؤال مى کرد، خم مى شدند و جوابش را طورى مى دادند که نفس ایشان به مشام مهدى مى رسید. یعنى کلام که به گوش مى رسید، همراه با نفس گرم این روحانى عالیمقام بود. و اینان خیلى علاقمند به روحانیت بودند.این دو شهید امام را ندیده عاشق امام بودند، و معلوم شد که در این چند سالى که بعد از انقلاب اسلامى، حیات داشتند، چگونه از حضرت امام (ره) و ولى فقیه شان اطاعت کردند و براى فداکارى و از خود گذشتگى در جنگ شرکت کردند و تا پاى شهادت پیش رفتند. از برجسته ترین ویژگى هاى روحى و اخلاقى این دو عزیز مؤدب بودنشان بود. همیشه سعى مى کردند تا در چشم پدر و مادر نگاه نکنند. همیشه سر به زیر و اطاعت پذیر بودند. آقا مهدى به سن نوجوانى که رسید واقعاً مشاور خیلى خوبى براى خانواده بود و ما به نظرات ایشان از همان نوجوانى احترام مى گذاشتیم و با ایشان مشورت مى کردیم. یک مطلبى را مى خواهم عرض کنم که من 18 سال است که یک کلمه رنجم مى دهد. و آن این است که: در آخرین دیدارى که با آقا مهدى داشتم، از منزل که بیرون آمدیم ایشان براى رفتن به مأموریت عجله داشت، داخل ماشین به ایشان گفتم من چند ماه است که از مجید خبرى ندارم خواهش مى کنم اگر اطلاعى از او دارى به من بگو امیدوارم خدا هم صبرش را به من بدهد. ایشان خیلى خلاصه گفتند که: «نه. من چند روز پیش با مجید ناهار خوردم و حالش خیلى خوب است». من یک کلمه گفتم: «نه بابا!»تا من گفتم «نه بابا!» ایشان گفت:«استغفر الله». چنان این «استغفر الله» را گفت که هنوز در مغز من صدا مى کند، من شرمنده شدم و از ماشین پیاده شدم. از آن تاریخ تا به حال هر چه فکر مى کنم، حتى یک گناه از ایشان سراغ ندارم. واقعاً ایشان از همه اینها منزه بود و واقعاً براى خانواده فردى ارزشمند و مفید بود، ما افتخار مى کنیم که خداوند لیاقت داد که ایشان و برادرش را تقدیم اسلام بکنیم زمانى رسید که 27 هزار نفر زیر مجموعه لشکر 17 على ابن ابى طالب (ع) بودند. بارها این بسیجى ها و سپاهى ها آمده اند گفته اند که ما ندیده ایم آقا مهدى لباس سپاه بپوشد. یعنى واقعاً همیشه سعى مى کرد با آن فردى که کار خیلى جزئى در لشکر داشت هم شکل باشد. خاطرات زیادى است که افرادى در مجلسى با ایشان بوده اند ولى ایشان را نمى شناختند. خیلى عادى با ایشان برخورد کرده اند. مثلاً به ایشان جا نمى دادند که بنشیند یا اگر جایى بوده، فشار مى آورند که بیشتر جا بگیرند و زیاد به ایشان احترام نمى گذاشتند. بعداً که مى فهمیدند ایشان فرمانده لشکر است، شرمنده مى شدند و مى آمدند از او عذر خواهى مى کردند و ایشان خیلى عادى برخورد مى کردند. یک خاطره عجیبى از ایشان براى شما بگویم، ایشان هیچ وقت لباس نو نمى پوشید، از همان کودکى وقتى در ایام عید و یا مناسبتهاى دیگر برایش لباس نو مى خریدیم در استفاده از آنها اکراه داشت; کفشش را خاک مالى مى کرد تا نو نشان ندهد. این حالت از همان کودکى تا پایان عمرش روش او بود. ایشان چه از نظر لباس، چه از نظر غذا خوردن، چه از نظر راه رفتن،بسیار ساده و معمولى بود و هیچ وقت این مقامها و مسؤلیتهایى که به وى واگذار مى شد باعث نشد که ایشان از آن حالت خودش دست بردارد. یکى ادب ایشان بود. دوّم اینکه از همان ابتداى کودکى مادرشان جلسات قرآنى داشت. خانمها مى آمدند و تعلیم مى دیدند، بچه نابالغ هم معمولاً در این مجلس رفت و آمد مى کرد. آقا مهدى خود به خود قرآن را فرا گرفتند. و از روزى که یاد گرفتند قرآن بخوانند، مى توانم با اطمینان بگویم که هر روز قرآن مى خواندند. آقا مهدى، علاوه بر اینکه قرآن را تلاوت مى کرد، سعى مى کرد به معانى قرآن پى ببرد و بالاتر از آن خودش را با قرآن تطبیق مى داد. عرض مى کنم که به ذهنم خیلى فشار آوردم ولى نه غیبتى، نه تهمتى از ایشان سراغ دارم. هر کجا مسأله غیبت پیش مى آمد، یا از صحنه خارج مى شد یا اعتراض مى کرد. علاوه بر اینکه غیبت نمى کرد، سعى مى کرد که غیبت هم گوش ندهد. قرآن خواندن ایشان در خاطرات هم رزمانش، خیلى بیان شده که حتى اگر جایى چند دقیقه مى بایست معطل بشود یا منتظر کسى یا چیزى بشود، یک قرآن کوچکى را از جیب خود بیرون مى آورد و تلاوت مى کرد. مسأله دیگرى که باعث عظمت روح ایشان شده، نمازهاى اوّل وقت ایشان است. به نماز اوّل وقت قبل از اینکه به تکلیف برسد بسیار اهمیت مى داد چون ما معتقد بودیم که نماز را اوّل وقت و آنهم با جماعت باید خواند، براى ایشان الگو شده بود و ایشان در نمازهاى جماعت از همان کودکى شرکت مى کرد و این شیوه را ادامه داد. حتى مى گویند در رفت و آمد هایى که ایشان در جبهه داشت، اوّل وقت که مى شد، حتى در نم نم باران هم مى ایستاد و نماز اوّل وقت مى خواند. ویژگى سوّمى که مى توانم براى ایشان ذکر کنم که باعث عظمت روح ایشان شد و به این درجه از ایمان رسید، علاقه زیاد ایشان به ائمه اطهار بود. از آنها پیروى مى کرد و فرامین آنان را آویزه گوش خود کرده بود. بنابراین در زمان ما که زمان غیبت کبرى است، از ولى فقیه زمانش، مثل یک امام اطاعت مى کرد. ما همیشه یک دلهره داشتیم که خدا نکند بچه هایمان از دین منحرف شوند. منحرف بشوند از اخلاق اسلامى. سعى مى کردیم در همه موارد کنترلشان کنیم. مخصوصاً در رابطه با رفیق گرفتن، دوست و رفیق خیلى در زندگى ایشان تأثیر مى گذاشت. من یک فرد کاسبى بودم. شغلم با محصلین بود و با آنها خیلى سر و کار داشتم. موقعى که مدرسه ها تعطیل مى شد، اول کاسبى ام بود. ولى بارها مغازه را تعطیل مى کردم و مى رفتم از دور کنترل مى کردم که ببینم بچه هایم با چه کسى راه مى روند و به چه شکلى به خانه مى روند. و امر و نهى مى کردم که آقا، این شخص که با ایشان رفت و آمد مى کنى خانواده اش این است. خمس نمى دهند و اعتقادشان این جورى است و شما با آن کسى که ما به او اطمینان داریم دوست بشو. این دو شهید اطاعت پذیر بودند. این طور نبودند که از خواسته ما سرپیچى کنند لذا به کسانى که مى خواهند فرزندان خود را اینگونه تربیت کنند توصیه مى کنم که مراقبت یک امر خیلى ضرورى است. من قابل این نیستم که نصیحت کنم. ولى بارها از افراد مختلف این شعار را شنیده ام که ما مى خواهیم راه شهدا را ادامه بدهیم، ما مى خواهیم از خون شهیدان پیروى کنیم ، بهترین پیروى عمل کردن به این چند چیزى است که از ویژگیهاى بچه ها عرض کردم یعنى اول اینکه از قرآن استفاده کنند. اگر مى خواهند واقعاً سعادت دنیا و آخرت داشته باشند، طورى مطرح کنند که قرآن مى خواهد، دوم اینکه به نماز اهمیت بدهند، مخصوصاً نماز اوّل وقت. یک ویژگى خاصى که آقا مهدى داشت این بود که به نماز هاى شب و نافله هایش خیلى اهمیت مى داد. به طورى که مى گویند 95 در صد از لشکریان 17، به تبعیّت از آقا مهدى نماز شب خوان شده بودند. و خاطرات زیادى از نماز شب ایشان افراد خیلى با تقوا و روحانى براى ما تعریف کردند. یک حالت به خصوصى با خشوع و حضور قلب خاصى مى ایستاد و نماز مى خواند. باور کنید، چندین بار که ایشان آمده بود مرخصى تا به ما سر بزند، وقتى مى ایستاد براى نماز، من پیش خدا شرمنده مى شدم. خجالت زده مى شدم که خدایا اگر این نماز است، پس نماز من چیست؟ در جواب شما براى نوجوانان عرض مى کنم که از ولى فقیه زمان اطاعت کنند، از روحانیت پیروى کنند، اگر مى خواهند سعادت دنیا و آخرت داشته باشند سعى کنند یک فرد مسلمانِ مؤمنِ واقعاً انقلابى باشند. آخرین عرضى که خدمت شما دارم این است که رفیق خوب و داناتر از خودشان را انتخاب کنند. کسى که تقوایش بیشتر باشد و فهم و درکش بالاتر باشد و بتواند ایشان را هدایت کند کسى باشد که بتواند روى آن تأثیر بگذارد. کسانى که انحرافى دارند در روح انسان تأثیر مى گذارند. و من امیدوارم که جوانان با هر کسى دوست و رفیق نشوند

خاطرات «طلبة شهید: محمدجواد حمزه ای» «نشانه های درست» محمدجواد، پسرم، در دوران طلبگی تقیّد خاصی به نماز اول وقت و خصوصاً نماز شب داشت. بارها می شد که در اتاقی خلوت یا پشت بام او را می دیدم که نماز شب می خواند یا صدای نازنینش را می شنیدم که با خداوند مناجات می کند. دوستان و هم درس هایش می گفتند: شب های زمستان، در آن هوای سرد کاشان، خودش آب گرم درست می کرد و ما را برای نماز شب بیدار می کرد تا ما به خاطر سردی آب و سرما از فیض نماز شب محروم نمانیم. «به نقل از پدر شهید» سومین دفعه ای که محمدجواد عازم جبهه شد، یعنی آخرین بار، حدود ساعت 5/2- 3 نیمه شب یود که ناگاه از خواب پریدم. تمام وجودم به لرزه درآمد. بی اختیار اشک روی گونه هایم جاری شد. به دلم الهام شده بود که جگرگوشه ام شهید شده است. سه روز بعد چند نفر از سپاه سرِ زمین آمدند. پس از حال و احوال پرسی گفتند: «آماده شوید به کاشان برویم. »گفتم: «برای دیدن جنازة پسرم؟!» گفتند: «نه، این چه حرفی است که می زنید؟ شما حالتان خوب نیست؟» گفتم: «من از سه روز پیش از شهادت محمدجواد آگاه بودم. بیش از یک سال است که من چشم به راه این خبر هستم. جنازه را دیدم، همان طور که به من الهام شده بود، یک تیر به سر او خورده بود و آرام خوابیده بود. شبی که می خواستیم او را دفن کنیم او را در خواب دیدم در حال نماز بود. نماز را که تمام کرد، خطاب به من کرد و گفت: «بابا! دوست دارم که خودت مرا در قبر بگذاری. نامه ای دارم که چهل مجتهد آن را امضاء کرده اند که به همراه مقداری خاک تربت سیدالشهداء- علیه السلام- و تسبیح داخل پارچه ای پشت قاب عکس است.» از خواب بیدار شدم. به سراغ قاب عکس رفتم، تمام نشانی ها درست بود. «به نقل از پدر شهید

از خصوصیات بارز او شجاعت و شهامت بود. خط شکنی شبهای عملیات و جنگیدن با دشمن در روز و مقاومت در برابر سخت ترین پاتکها به خاطر این روحیه بود. روحیه ای که اساس و بنیان آن بر ایمان و اعتقاد به خدا استوار بود. مجاهدت دائمی او برای خدا بود و هیچگاه اثر خستگی روحی در وجودش دیده نمی شد. شهید زین الدین در کنار تلاش بی وقفه اش، از مستحبات غافل نبود. اعقتاد داشت که جبهه های نبرد، مکانی مقدس است و انسان دراین مکان، به خدا تقرب پیدا می کند. همیشه به رزمندگان سفارش می کرد که به تزکیه نفس و جهاد اکبر بپردازند. او همواره سعی می کرد که با وضو باشد. به دیگران نیز تاکید می نمود که همیشه با وضو باشند. به نماز اول وقت توجه بسیار داشت و با قرآن مجید مانوس بود و به حفظ آیات آن می پرداخت. به دلیل اهمیتی که برای مسائل معنوی قایل بود نماز را به تانی و خلوص مخصوصی به پا می داشت. فردی سراپا تسلیم بود و توجه به دعا، نماز و جلسات مذهبی از همان دوران کودکی در زندگی مهدی متجلی بود. با علاقه خاصی به بسیجی ها توجه می کرد. محبت این عناصر مخلص در دل او جایگاه ویژه ای داشت. برای رسیدگی به وضعیت نیروها و مطلع شدن از احوال برادران رزمنده خود به واحدها، یگانها و مقرهای لشکر سرکشی می نمود و مشکلات آنان را رسیدگی و پیگیری می کرد. همواره به برادران سفارش می کرد که نسبت به رزمندگان احترام قائل شوند و همیشه خودشان را نسبت به آنها بدهکار بدانند و یقین داشته باشند که آنها حق بزرگی بر گردن ما دارند. شیفتگی و محبت ویژه ای به اهل بیت عصمت و طهارت(ع) داشت. با شناختی که از ولایت فقیه داشت از صمیم قلب به امام خمینی(ره) عشق می ورزید. با قبلی مملو از اخلاص، ایمان و علاقه از دستورات و فرامین آن حضرت تبعیت می نمود. به دقت پیامها و سخنرانیهای ایشان را گوش می داد و سعی می کرد که همان را ملاک عمل خود قرار دهد و از حدود تعیین شده به هیچ وجه تجاوز نکند. می گفت:ما چشم و گوشمان به رهبر است، تا ببینیم از آن کانون و مرکز فرماندهی چه دستوری می رسد، یک جان که سهل است، ای کاش صدها جان می داشتیم و در راه امام فدا می کردیم. او در سخت ترین مراحل جنگ با عمل به گفته های حضرت امام خمینی(ره) خدمات بزرگی به جبهه ها کرد. حفظ اموال بیت المال برای شهید زین الدین از اهمیت خاصی برخوردار بود. همواره در مسئولیت و جایگاهی که قرار داشت نهایت دقت خود را به کار می برد تا اسراف و تبذیر نشود. بارها می گفت: در مقابل بیت المال مسئول هستیم. در استفاده از نعمتهای الهی و حتی غذای روزمره میانه روی می کرد. او خود را آماده رفتن کرده بود و همواره برای کم کردن تعلقات مادی تلاش می کرد. ایثار و فداکاری او در تمام زمینه ها، بیانگر این ویژگی و خصوصیتش بود. برای اخلاص و تعهد آن شهید کمتر مشابهی می توان یافت. او جز به اسلام و انجام تکلیف الهی خود نمی اندیشید. در مناجات و راز و نیازهایش این جمله را بارها تکرار می کرد: ای خدا! این جان ناقابل را از ما قبول بفرما و در عوض آن، فقط اسلام را پیروز کن. از آنجا که برادران، ایشان را به عنوان الگویی برای خود قرار داده بودند، سعی می کردند اخلاق و رفتارشان مثل ایشان باشد. او شخصیتی چند بعدی داشت: شخصیتی پرورش یافته در مکتب انسان ساز اسلام. خیلی ها شیفته اخلاق، رفتار، مدیریت و فرماندهی او بودند و او را یک برادر بزرگتر و معلم اخلاق می دانستند. زیرا او قبل از آنکه لشکر را بسازد، خود را ساخته بود. اخلاق و رفتار او باتوجه به اقتضای مسئولیتهای نظامی اش که دارای صلابت و قدرت خاصی بود، زمانی که با بسیجیان مواجه می شد برادری صمیمی و دلسوز برای آنها بود. شهید مهدی زین الدین در زمینه تربیت کادرهای پرتوان برای مسئولیتهای مختلف لشکر به گونه ای برنامه ریزی کرده بود که در واحدهای مختلف، حداقل سه نفر در راس امور و در جریان کارها باشند. می گفت:من خیالم از لشکر راحت است. اگر چند ماه هم در لشکر نباشم مطمئنم که هیچ مسئله ای به وجود نخواهد آمد.در کنار این بزرگوار صدها انسان ساخته شدند، زیرا رفتار و صحبتهایش در عمق جان نیروهای رزمنده می نشست. بارها پس از سخنرانی، او را در آغوش خویش می کشیدند و بر بالای دستهایشان بلند می کردند.او یکی از فرماندهان محبوب جبهه ها به شمار می آمد. فرماندهی که نور معرفت، تقوا، صبر و استقامت سراسر وجودش را فراگرفته بود و این نورانیت به اطرافیان نیز سرایت کرده بود. چنانچه گفته می شود: 70% نیروهای پاسدار و بسیجی آن لشکر، نماز شب می خواندند. سردار رحیم صفوی جانشین محترم فرماندهی کل سپاه درباره او می گوید: شهید مهدی زین الدین فرماندهی بود که هم از علم جنگی و هم از علم اخلاق اسلامی برخوردار بود. در میدان اسلام و اخلاق، توانا و در عرصه های جنگ شجاع، رشید، مقاوم و پرصلابت بود

کشتی تا گلو در میان گل نشسته بود اما با همه ی سنگینی اش مثل پر کاهی روی دستهای اروند بود ، سینه می کشیدند و کوهه کوهه خودشان را می کوبیدند روی بدنه ی زنگ زده و پوسیده اش . کم کم آب از دیواره کشتی بالا می کشید به جان سوراخ ها می افتاد سر ریز می شد و زانوهای زخمی ستار را در خود فرو می بلعید . باید بیرون می زد به هر طریق ممکن . ماندن در کشتی ، بیخ گوش عراقی ها ، مرگ تدریجی بود . گل های خشک شده ای دور پلک ها و مژه هایش را با پشت دست ریخت ، با زحمت تن زخم دارش را تا سک سکوی آهنی بالا کشید و از دهلیزی که موشک آرپی جی میان سینه ی کشتی انداخته بود ، سر به بیرون برد و یک آن ، چشم توی چشم خورشید که از آسمان خلیج اروند می خزید ، انداخت . برق چشمانش را ربود و پلکها ، پرده ای از سیاهی روی حلقه ی سرخ چشمانش کشیدند . سرش رات به داخل کشتی دزدید و. به آب زنگ زده ی کف کشتی خیره ماند ، تا چشمانش آرام شود . سکوتی تلخ و گزنده فضا را بلعید . به فکر افتاد . انبوه اندیشه های توی در توی بر ذهنش پنجه انداخت . ذهنش را به سمت هر راه کار که می برد ، قفل می شد . خروش امواج وحشی اروند و نگاه صدها چشم که مثل گرگ بوی خون را در فاصله ی بیست متری خود حس می کردند ، قدرت تصمیم گیری را از او گرفت . زیر لب ذکری گفت و صلواتی فرستاد تا بر غوغای اندیشه اش مسلط شود . اما همچنان ذهن او بین دو مسیر مقابل هم در تردد بود . چاره ای نداشت ، یا باید دست تسلیم با لا می برد و طعم تلخ اسارت را می چشید و یا به آب می زد ، یا دست های خسته و زخم دارش پنجه در پنجه ی امواج می کشید تا به ساحل خرمشهر برسد . باید بزنیم به آب ... اما چطور ؟ با چی ؟ دوباره ذهنش چرخی زد و مسیر آب را از لب جزیره ی عراقی ام الرصاص تا ساحل خرمشهر مرور کرد ، تلاطم تامواج ، اندیشه اش ، اندیشه اش را با لا و پایین می برد اما به دنبال سکون بود و آرامش . آرامشی که قفل ذهن او را باز کند . توی جزر یا مد که نمی شه برگردم ... باید وقتی که آّب را کد شد ... آره ... اما ... اما اگر آب هم را کد باشه . لباس غواصی ندارم ... لباس غواصی ... یا حد اقل یک جفت فین . جنبشی گرفت ، باید خودش را از عرشه ی کشتی بالا می کشید . دستانش را اهرم کرد که بر خیزد ، رمق نداشت تا ته کشتی سرید و تا سینه میان آب نشست . آب را از منفذ پایینی قل قل می کرد ، می جوشید و با لا می آمد نفس زنان . به زحمت به محل اول برگشت و از سرما مچاله شد . و در خودش گره خورد . کم کم احساس تلخی زیر رگ و پوستش دوید ، دندانهایش به هم گره می خورد و تق تق آن موسیقی گزنده ای بود که عذابش می داد . حتی صدای ضد هوایی دو لول عراقی را که از بیست متری او به سینه امواج و شاید مجروح های نیم جان روی آب می زند ؛ نمی شنید . با ترس بیگانه بود . و نمی خواست برای خودش تصویزی از قیافه ی لرزان یک فرمانده را تداعی کند پشت راست کرد و تکیه به آهن سرد و زنگ زده ی کشتی داد . دستانش را با لا آورد و گونه های باروت زده اش را با کف دست مالید ، چشمانش سو گرفت و صورتش گل انداخت . دهانش از لرزش ایستاد و سرما از تنش گریخت . خم شد و باز از دهلیز موشک خورده به بیرون چشم گرداند . لایه ای از دود سیاه باروت روی سینه ی آب خوابیده بود و لا به لاتی آن لاشه قایق هایی که هیچ نشانی از قایق نداشتند و پیکر غواص هایی که دمر صورت به صورت آب داده بودند و تسلیم اروند تندی بودند که با سرعت به دام خلیج فارس می ریخت . نتوانست بیشتر نظاره کند ، آهی از ته دل کشید به دل کشتی بر گشت و میان دایره ای که از سقف سوراخ عرشه کشتی تا کف آن استوانه ای ازذرات معلق ساخته بود ، نشست . گرمتر شد . خورشید وسط آسمان ایستاده بود و از سقف گرد عرشه روی او نور می پاشید . تمام بدنش تشنه ی گرما بود . بجز زخم تناسور کتف و شانه اش که از شدت عفونت مثل نبض می تپید . احساس کرد که فضای بسته ی زیر کشتی از بوی حرکت چرک و خون انباشته شده است . عفونت آزارش می داد . داشت بوی زخم و چرک بازو و شانه اش می پیچید توی دماغش . عق زد و بالا آورد .

سنگینی نگاه صمد هنوز میان چشمانش بود :شیشه درگاهی از بخار خیس شده بود ستار با انگشت چند خط روی شیشه انداخت و از بالا به لای خطوط چشمانش تا ته کوچه های باریک روستا رفت و بر گشت ،همه جا از برف به سفیدی می زد ، به جز زیر سقف حیاط خانه ی دو اشکویی . پدر زیر لمه های چوبی و خوش تراش آن ایستاده بود . جیب بغل عبای پشمی اش را می کاوید تا قاب فلزی توتون را پیدا کند . چیق چوب گردویی همچنان گوشه ی لبش کج مانده بود که ستار وشال و کلاه کرد و پارو را بر روی دوش انداخت صدای قرچ قرچ پله های چوبی طبقه ی بالا ، نگاه پدر را به سمت ستار برد . ستار تر و فرز برف هایی را که تا زانو بالا آمده بود به چپ و راست ریخت و راه را تا دم در باز کرد . -پدر گفت : اغر بخیر . ستار همان طور که با پشت پارو به لمه های چوبی می زد گفت : برف و کولاک راه اصلی رو بسته ، خبری -از آقا معلم نیست حتما گیر کرده تو برفها .پدر عبا را تا بن موهای گردنش بالا آورد و با شست کلفت پینه بسته اش توتونها را داخل چیق جا کرد . روی توتون ها فندک کشید و صدای دور رگه اش را با دود بیرون فرستاد .-تنهایی می خواهی دو کیلو متر راه رو باز کنی ؟!ستار شانه هایش را با لا انداخت ، تای چکمه هایش را تا لب زانو باز کرد و ب بخار دهان چند نفس گرم به انگشتانش داد : همین اندازه می دونم که توی این سوز و سرما آقا معلم یخ می زنه . صمد پشت درب چوبی گوش خوابانده بود ؛ همین که اسم آقا معلم آمد خونش جوشید . روی انگشتان پا قد کشید انگشتانش را روی در انداخت و. در را باز کرد . نگاه پدر و ستار ، با هم روی در متوقف شد . ستار طاق ابروانش را با لا انداخت و با ترشرویی گفت : برو داخل اتاق .صمد کلاه پشمی اش را تا لب گوش ها پایین کشید . چکمه های قرمزش را پوشید ، جلو و سریع از پله ها پایین آمد و دست ستار را میان دست حلقه کرد . ستار خواست که جدی تر نشان دهد . به رو.ی خودش نیاورد . صمد نگاه معصومانه ای به او کرد و با شیرین زبانی گفت : روزی که درس دهقان فداکار رو می خوندیم ، آقا معلم از من پرسید که اگر یه روز برف و سرما راه رو ببنده ، حاضری مثل اون دهقان فداکار لباستو بسوزونی یا نه ؟ ستار دستش را از میان دست های گوشت آلود و سفید اون بیرون کشید ، و شال گردنی را دور گردن او سفت کرد و پر شال را داخل آن فرو کرد و همچنان ساکت ماند ، پدر پکی عمیق به چیق زد و بخار نفسش را با دود توتون بیرون داد ، چند سرفه از ته گلو زد و در حالیکه نگاه نافذش را تا عمق چشمهای صمد روانه کرده بود ، پرسید : تو چی جواب دادی ؟ -خب معلومه باباجون به آقا معلم گفتم لباس که سهله ، اگه داداشم ستار باهام باشه ... می تونم ...ستار حرفش را برید . اخم همچنان روی صورتش جا خشک کرده بود .-بچه ، تو اندازه این حرفا نیستی ، چکمه هایت را بکن و برو زیر کرسی .صمد حرفی نزد اما به جای اینکه مسیر پله های چوبی را طی کند ؛ پشت بابا ایستاد . یک آن پاشنه بلند کرذد و روی انگشتان پاهایش قر کشید و عبای پشمی را که سریده بود ، راست کرد و دم گوش بابا – جوری که ستار نشنود – آهسته و ملتمسانه گفت : برم ... بابا . پدر از زیر پلک های باد کرده و سرخش نگاهی ساده به او انداخت . ستار به آن دو خیره شده بود . پدر به زحمت قد راست کرد و چیق را لای شکاف لمه چوبی گذاشت و با اشاره ای سر به ستار گفت بیا . ستار مردد و نگران جلو آمد ؛ پارو میاد دستانش بلاتکلیف مانده بود . پدر دسته ی پارو را روی شانه ی خود جا داد و دست های ستار و صمد را به سمت خود کشید ، هر دو مات و مبهوت به دستان لرزان بابا خیره شده بود ؛ پدر دست های کوچولوی صمد را گذاشت میان دشت های درشت و استوانی ستار و با صدایی که بوی عاطفه و مهر پدری میداد ، به ستار گفت : صمد ، یوسف منه ... مواظبش باش . صمد معصومانه پرسید : یوسف کیه بابا ؟!لبخندی محو بی رنگ گوشه ی لب های پدر نشست . با زبان صمد پاسخ داد:-مگه نمی خواستی که واسه ی آقا معلمت دهقان فداکار بشی ؟ صمد شادمانه کف دست هایش را به هم مالید و گفت : جانمی جان !!!صدای شلیک هم زمان آرپی جی فضای کشتی را پر کرد ستار تکانی خورد و چشم دراند . نگاهش به دیوارهای سوراخ و سیاه کشتی افتاد نمی خواست لذت دیدار صمد و بابا از چشمش خارج شود ، غلتی زد ، پلکهایش را آرام روی هم گذاشت ، باز هم چشمانش گرم شد و خودش را میان کوره راه برفی روستا دید :کولاک تنوره می کشید و دانه هابی درشت و پنبه ای برق را روی سر و صورت ستار و صمد می نشاند ، همه جا مثل همه می نمود . جاده اصلی و مسیر رودخانه زیر انبوهی از برف پنهان شده بود .ستار دست های سرد و خیس صمد را میان حلقه ای از دو دستش نشاند و چند بار از ته گلو ها کرد "سوز و سرما آب از چشم صمد گرفته بود و چشمان آهویی اش در پشت لایه ای شفاف ا اشک می چرخید ، پلک می زد ، دانه ی اشک از گوشه چشمش می سرید و سرما بی امان لایه های دیگر از اشک به جای آن نی نشاند . ستار پرسسید : سردته ؟ صمد بی صدا خندید و گونه های سفید و گوشتالودش مثل سیب سرخ گرد شد . ستار سری به چهار سو چرخاند . از سرازیری مشرف به ده بسیار دور شده بود ، به نظرش آمد که مسیر جاده ی اصلی را هم رد کرده ، ولی از معلم روستا خبری نبود .دوباره کنار صمد زانو و به دلداری گفت : آره سردته ، می دونم عینهو دهقان فداکار . صمد را در آغوش کشید و عقب برد و پرسید : حالا بگو ببینم کبریت آوردی تا لباست رو برای نجات آقا معلم بسوزونی ؟ صمد ایستاده بود و ستار نشسته ، با این حال صمد سرش را تا بالا امتداد داد . تا جایی که دانه های نرم برف ، پشت مژده های بلند و مشکی اش می نشست و با صدایی از قلب کوچک ولی گرم و قوی بیرون می جهید ، گفت: اون آقا دهقانه که مثل من داداش نداشت ، داشت ؟!ستار سرش را پایین انداخت ، مکثی کرد و بلا نرمی دست ، برف را از روی کلاه صمد گرفت ، کلاه را تا زیر لاله های گوش صمد پایین آورد .نگاه پرسان صمد همچنان منتظر پاسخ بود .-البته که نداشت . داداش ستار در بست در خدمت تونه . حالا راه بیفت .صمد یک گام که برداشت باز سر حرف را باز کرد صدایش میان تنوره کولاک به سختی به گوش ستار می رسید ستار سرش را کجکی به دهان او نزدیک کرد تا صدا را بشنود : داداش ... چرا آقا معلم داد و هوار نمی کنه تا ببینمش ؟ ستار بی حوصلگی را در میان کلمات صمد فهمید دستش را بالای ابرو سایه بان کرد تا بهتر ببیند و سرش را به دور و بر چرخاند و دم گوش صمد با صدای بلند گفت : یه این دور و براس ، اصلا شاید داد و هوار می کنه ... گوش تیز کن شاید بشوی .؟صمد دستهای سردش را به زحمت از دست ستار بیرون کشید و لب کلاه را از سوراخ گوشش بالا برد تا صدا را بشنود . ستار خوشش آمد . خودش هم گوش تیز کرد . صدایی می آمد . دلش هری ریخت . زوزه ای گرگها بریی وحشی در هوا رها می کرد . ستار این بو را می شنیدئ صمد در غفلت کودکانه خود از میان برف ها گام می زد و در شوق دیدار آقا معلم بود . ستار یک آن ایستاد . مسیر ده را گم کرده بود ، از آقا معلم هم خبری نبود . فقط ، این را می دانست که باید خیلی زود به ده بر گردد . همین که چرخید دسته ای گرگ خاکستری مقابل چشمانش قد کشیدند . گرگ ها پوزه های سیاه و کشیده شاه را با هم رو به بالا گرفته بودند و عو می کشیدند . صمد چشمانش گرد شد : چقدر سگ ؟!ستار آرام آرام عقب رفت ، دستهای کوچولوی صمد همچنان میان دست او بود . گرگ ها هماهنگ خیز گرفتند و در چند قدمی آن دو ایستادند و پوز کشیدند . صمد خودش را چسباند به پای ستار . ستار بلافاصله دست به کمر او برد و مثل یک پر او را از زمین کند و در حلقه دست خود جای داد . چکمه های قرمز صمد که تا گلو توی برف جا خشک کر ده بود ، بیرون زد . گرگ ها جلو تر آمدند . ستار تمام توانش را در پاهایش ریخت و به سمت مخالف گرگ ها دوید ، یا ضرب آهنگ گا م او صمد هن و هن می کرد و میان حلقه دستن او بالا و پایین می شد .از رو به رو هم باد و بوران در هنم می تنیدند و دید او را می گرفتند و کم کم احساس کرختی و خستگی بر دستش پنجه کشید و صمد آرام میان برف های نرم و انبوه افتاد . ستاره نگاهش را دزدیده ، به سمت گرگها رفته . زوزه ممتدشان آزارش می داد . هر چند هیچکدام در منظر چشمان او پیدا نبودند . نفسی چاق کرد و برف را با پشت آستین اورکت از صورت صمد گرفت .ستار خواست به دلداری او پاسخی بدهد که گرگ های خاکستری از پشت توده ای برف بیرون جهیدند و نرم و نرمک سم روی برف ها گذاشتند و. به دور ستار حلقه زدند . ستار پس و پیش را بسته دید . دستش به دور دسته ی چوبی پارو محکم تر شد و با همان قدرت ، مچ نرم و سرما زده ی صمد را با دست دیگرش گرفت . حالا صمد هم بوی گرگ را حس می کرد . ساکت و خاموش بود . نگاهی سرد به ستار انداخت . معصومیت اودل ستار را سوزاند . ناخود آگاه به یاد سفارش بابا افتاد و یک لحظه ، صدای بابا در مدار مغزش چرخید : صمد یوسف منه .و تکرار شد : صمد ... یوسف ....صدای بابا که افتاد خشم مثل خون میان رگ های ستار دوید و یک شاخه رگ ضخیم از گردنش بیرون زد . چشمانش روی گرگ ها درید ، پارو را میان هوا چرخاند و به سمت گرگ ها خیز گرفت .. گرگ ها جا عوض کردند . پارو همچنان میان هوا می چرخید ، تمام وجود ستار فریاد شده بود و از گلویش بیرون می ریخت "برین گم شین . حیوان های لعنتی . یکه ای خورد و سیخ شد . هنوز گلویش پر از فریاد بود و سایه گرگ ها در چشمش سنگینی می کرد . به خودش آمد نگاه خسته اش را تا انتهای کشتی برد و برگرداند . چشمانش از سیاهی آهن های زنگ زده ی محیط پر شد . دلش می خواست باز هم یاد گذشته کند و دوباره با صمد باشد

دو خاطره از شهید 1به سنگرهای نزدیک خط آمده بودیم تا کمی استراحت کنیم و به خط اعزام شویم هوای بیرون خیلی سرد بود، همه در سنگر جمع شده بودند و تقریباً جایی باقی نمانده بود ، بیرون سنگر چشمم به کسی افتادکه زیر یک تکه گونی خوابیده است جلوتر رفتم دیدم جانشین بهداری لشکر عباس پیکری است. 2وقتی به منطقه والفجر 8 رسیدیم عباس حالت عجیبی داشت، گفت این منطقه را قبلاً در خواب دیده ام ، او قبلاً خوابش را برای من تعریف کرده بود و من می دانستم عباس در همین منطقه شهید خواهد شد

آخرین دیداری که با شهید حاج ستار ابراهیمی فرمانده گردان 155 داشتیم در آبادان کنار بهمن شیر داخل یک ساختمانی که بچه های گردان در داخل آن مستقر بودند. قبل از کربلای 5 یعنی قبل از شهادتش 1365/12/12 که ایشان کادرگردان را جمع کردند و یک جلسه ای گذاشتند . آخرین صحبت هایش که بود حلالیت خواستند و بچه ها را در خصوص نحوه عملیات توجیه کردند و بعد از توجیهات یک دعای توسلی داشتند که آماده بشوند برای عملیات و برای ما تا حالا این جور دعا نخوانده بود. کتاب را گرفته بود دستش و زار زار گریه می کرد و می خواند. قبلاً که می خواست دعا بخواند چنین حالتی نداشت . دعا می خواند و گریه می کرد . بحث عملیات شد و رفتیم منطقه و ایشان که در شب 65/12/12 به شهادت رسیدند پدرشان هم در منطقه حضور داشتند .وقتی که حاجی شهید شد ما از خط برگشتیم عقب دیدیدم .پدرش توی خیابان های آبادان در جلوی مقر ایستاده است و گویی که از نگاهش خبر دارد که حاجی شهید شده . ایشان گفتند : حاجی کجاست؟ بچه ها گفتند :ما آمدیم و حاجی برای فرماندهی محور ماند تو خط ! ایشان گفتند : نه خیر و شروع کردند به اشک ریختن و گفتند : دلم گواهی می دهد حاجی شهید شده است

فرزندشهید: خدیجه ابراهیمی هستم. پدرم در مورد حجاب بیشتر سفارش می کرد. با اینگه کلاس اول بودم ولی باز می گفتند: چادر بپوشید. مادرم برایم چادر دوخته بود و من هم می پو شیدم . در وصیت نامه پدرم هم نوشته: حجاب خودتان را رعایت کنید و زینب گونه باشید . راه امام را ادامه دهید . یک بار یادم هست که موقع عید بود مادرم گفت ، که ما را هم  با خودشان بیرون ببرند. گفتند:  نه . اگر ما را با خودشان بیرون ببرند، بچه های شاهد می بینند و ناراحت می شوند.  هر چیزی را هم خودشان با مادر می رفتند  و می گرفتند. می گفتند: به بچه هایم دروغ نگو، هیچ وقت نگو پدرتان رفته دزفول و برمی گردد. راستش را بگو. بگو شهید شده  است . هرگز مرا اسیر نمی کنند ، چون از دشمن نفرت دارم.  می گفت: چندان که نفسمان می آید ، باید برویم و جبهه را خالی  نگذاریم وباید که دشمن از بین برود

شهید ابراهیمی می فرمود: عملیات فتح المبین را مقایسه می کرد با اوائل جنگ و اواخر جنگ می فرمود :که ما از کجا به کجا رسیدیم؟ می گفت: بعضی موقع ها بچه ها می آمدند و می گفتند :سلاح نیست, کمبود لباس است ,غذا نیست .آنها را توجیح می کردم و می گفتم : اوائل جنگ ما چیزی نداشتیم ,نیرو هم نداشتیم ,نیرویی که بتواند در برابر ارتش عراق بایستد و عراقی ها به طور پیاده روی آمده بودند ,مناطق فتح المبین و دیگر را گرفته بودند. در عملیات فتح المبین ما سوار موتور سیکلت ها می شدیم و توی دشت دنبال عراقی ها می کردیم و چون عراقی ها پیاده آمده بودند با دویدن عقب نشینی می کردند. این نشان می دهد که نیرویی نبوده اگر نیرو بوده یک آرایشی می گرفت و خط را تثبیت می کرد. می گفت : ما شب می رفتیم آن منطقه را می گرفتیم نیرو نبود بچینیم آنجا . صبح می آمدیم و می دیدیم عراقی ها آمدند جلو . آنها پیاده می آمدند و ما هم به طور پیاده آنها را وادار به عقب نشینی می کردیم

یادگاران » عنوان کتابهایی است که بنادارد تصویرهای از سالهای جنگ را در قالب خاطره های باز نویسی شده ، برای آنها که آن سالها را ندیده اند نشان بدهند. این مجموعه راهی است به سرزمینی نسبتاً بکر میان تاریخ و ادبیات، میان واقعه ها و بازگفته ها خواندشان تنها یادآوری است ، یادآوری این نکته که آن روزها بوده اند. آن مردها بوده اند و آن واقعه ها رخ داده اند؛ نه در سالها و جاهای دور ، در همین نزدیکی . این کتاب نتیجه ی نگاه به یک زندگی است. و پلک زدنهایی که انگار، لحظات را ثبت کرده اند مثل فیلم عکاسی . زین الدین بیست و پنج سال زندگی کرده است. جاهای مختلفی بوده، روی پله ی خانه، در حالی که مادرش می خواهد بند کفشش را ببنددتا او برود مدرسه. توی کتاب فروشی وقتی پاس بانها آمده اند پدرش را ببرند ، در خانه ی کوچک اجاره ایش ، در اهواز، کنار همسرش و در خیبر ، هور، سوسنگرد، محرم و بالاخره کردستان همراه برادرش کنار جیپ لنکروز با بدن سوراخ سوراخ . و در همه ی این لحظه ها ، اگر خوب نگاه کنی یک آدم عادی را می بینی. که سعی می کند در لحضه بهترین کار را بکند ، بهترین تصمیم را بگیرد ، بهترین باشد.و این سعی مدام و طاقت فرسا ، دلی برایش ساخته مثل قلب کوه؛ آرام اما جوشان. پسرک کیفش را انداخته روی دودشش . کفش ها را هم پایش کرده . مادر دولا می شود که بند کفش را ببندد. پاهای کوچک ، یک قدم عقب می روند. انگشتهای کوچک گره شلی به بندها می زنند و پسرک می دود از در بیرون. توی ظلّ گرمای تابستان ، بچه های محل 3 تا تیم شده اند، توی کوچه ی هجده متری تیم مهدی یک گل عقب است . عرق از سر و صورت بچه ها می ریزد. چیزی نمانده ببازند. اوت آخر است . مادر می آید روی تراس « مهدی ! آقا مهدی! برای ناهار نون نداریم آها. برو از سر کوچه نون بگیر .» توپ زیر پایش است. می ایستد. بچه ها منتظرند. توپ را می اندازد طرفشان و می دود سر کوچه . نماینده حزب رستاخیز می آید توی دبیرستان . با یک دفتر بزرگ سیاه. همه ی بچه ها باید اسم بنویسند. چون و چرا هم ندارد . لیست را هم ندارد. لیست را که می گذارند جلوی مدیر ، جای یک نفر خالی است؛ شاگرد اول مدرسه . اخراجش که می کنند ، مجبور می شود رشته اش را عوض کند. در خرم آباد ، فقط همان دبیرستان رشته سی ریاضی داشت. رفت تجربی. قبل انقلاب ، دم مغازه ی کتاب فروشیمان، یک پاس بان ثابت گذاشته بودند که نکند کتابهای ممنوعه بفروشیم. عصرها، گاهی برای چای خوردن می آمد توی مغازه و کم کم با مهدی رفیق شده بود. سبیل کلفت و از بناگوش دررفته ای هم داشت. یک شب، حدود ساعت ده ، داشتیم مغاره را می بستیم که سرو کله اش پیدا شد رو کرد به مهدی و گفت «ببینم، اگر تو ولی عهد بودی، به من چه دستوری می دادی؟» مهدی کمی نگاهش کرد و گفت «حالت خوبه؟ این وقت شب سوال پیدا کرده ای بپرسی؟» بازهم پاسبان اصرار کرد که بگو«چه دستوری می دادی؟» آخر سرمهدی گفت: «دستور می دادم سیبلتو بزنی. » همان شب در خانه را زدند وقتی رفتیم دم در، دیدیم همان پاسبان خودمان است. به مهدی گفت«خوب شد قربان؟» نصف شبی رفته بود سلمانی محل را بیدار کرده بود تا سبیلش را بزند . مهدی گفت : «اگر می دانستم این قدر مطیعی، دستور مهمتری می دادم.» قبل از دستگیری من ، برای چند دانشگاه فرانسه، تقاضای پذیرش فرستاده بود. همه جوابشان مثبت بود. خبردادند یکی از دوستانش که آنجا درس می خواند . آمده ایران. رفته خانه شان . دوستش گفته بود«یک بار رفتم خدمت امام، گفتند به وجود تو در ایران بیش تر نیازه، منم برگشتم ، حالا تو کجا می خواهی بری؟» منصرف شد. مرا که تبعید کردند تفرش ، بار خانواده افتاده گردن مهدی . تازه دیپلمش را گرفته بود و منتظر نتیجه ی کنکور بود . گفت : « بابا ، من هر جور شده کتاب فروشی رو باز نگه می دارم. اینجا سنگره . نباید بسته بشه.» جواب کنکور آمد. دانشگاه شیراز قبول شده بود. پیغام داد. «نگران مغازه نباش. به دانشگاهت برس» نرفت . ماند مغازه را بگرداند. مهدی بیست ساله، دست خالی، توی خط خرمشهر، گیرداده به سرهنگ فرمانده که «چرا هیچ کاری نمی کنین؟ یه اسلحه به من بدید برم حساب این عراقی ها رو برسم.» سرهنگ ، دست می گذارد روی شانه ی مهدی و می گوید «صبرکن آقاجون . نوبت شما هم می رسه.» مهدی می گوید«پس کی؟ عراقی ها دارن می رن طرف آبادان» سرهنگ لبخندی می زند و می رود سراغ بی سیم. گلوله های فسفری که بالای سرعراقی ها می ترکد، فکر می کنند ایران شیمیایی زده، از تانکهایشان می پرند پایین و پا می گذارند به فرار. حالا اگه می خوای ، برو یه اسلحه بردار و حسابشونو برس. وقتی فرمانده شد، تاکتیک جنگی آنقدر برایش مهم بود که آموزش لشکر 17، بین همه ی لشکرها زبان زد شده بود. زمستان پنجاه ونه بود . با حسن باقری، توی یک خانه می نشستیم. خیلی رفیق بودیم. یک روز ، دیدم دست جوانی را گرفته و آورده، می گوید «این آقا مهدی ، از بچه های قمه، میری شناسایی، خودت ببرش، راه و چاه رونشونش بده.» من زن داشتم. شبها می آمدم خانه. ولی مهدی کسی را توی اهواز نداشت. تمام وقتش را گذاشته بود روی کار شبها تا صبح. روی نقشه ی شناسایی ها کار می کرد. زرنگ هم بود. زود سوار کار شد. از من هم زد جلو. کنار جاده یک پوکه پیدا کردیم. پوکه ی گلوله ی تانک گفتم«مهدی! اینو با خودمئن ببریم؟» گفت «بذارش توی صندوق عقب.» سوسنگرد که رسیدیم. دژبان جلومان را گرفت. پوکه را که دید گفت «این چیه؟نمی شه ببرینش» مهدی آن موقع هنوز فرمانده و این حرفها هم نبود که بگویی طرف ازش حساب می برد. پیاده شد و شروع کرد با دژبان حرف زدن. خلاصه ! آوردیم پوکه را . هنوز دارمش . این دو سه روز بود می دیدم توی خودش است. پرسیدم.«چته تو؟ چرا این قدر تو همی ؟» گفت «دلم گرفته . از خودم دل خورم . اصلاَ حالم خوش نیست.» گفتم «همین جوری؟» گفت: «نه با حسن باقری بحثم شد. داغ کردم. چه می دونم؟ شاید باش بلند حرف زدم. نمی دونم. عصبانی بودم. حرف که تموم شد فقط بهم گفت مهدی من با فرمانده هام این جوری حرف نمی زنم که تو با من حرف می زنی. دیدم راست می گه الان دو سه روزه . کلافه ام . یادم نمی ره.» شاگرد مغازه ی کتاب فروشی بودم. حاج آقا گفت: « می خواهیم بریم سفر. تو شب بیا خونه مون بخواب.» بد زمستانی بود. سرد بود. زود خوابیدم . ساعت حدود دو بود. در زدند. فکر کردم. خیالاتی شده ام که را که بازکردم. دیدم آقا مهدی و چند تا از دوستانش از جبهه آمده اند. آنقدر خسته بودند که نرسیده خوابشان برد. هواهنوز تاریک بود که باز صدایی شنیدیم . انگار کسی ناله می کرد. از پنجره که نگاه کردم. دیدم آقا مهدی توی آن سرمای دم صبح. سجاده انداخته توی ایوان و رفته به سجده. چند روزی بود مریض شده بودم. تب داشتم. حاج آقا خانه نبود. از بچه ها هم که خبری نداشتم. یکدفعه دیدم در باز شد و مهدی با لباس خاکی و عرق کرده آمد تو، تا دید رخت خواب پهن است و خوابیده ام. یک راست رفت توی آشپزخانه . صدای ظرف و ظروف و بازشدن در یخچال می آمد. برایم آش بازگذاشت . ظرفهای مانده را شست . سینی غذا را آورد، گذاشت کنارم . گفتم «مادر! چه طور بی خبر؟» گفت: « به دلم افتاد که باید بیام.» وقتی رسیدیم دزفول وسایلمان را جابجا کردیم، گفت:«می روم سوسنگرد» گفتم «مادر منو نمی بردی او جلو رو ببینم؟» گفت : «اگه دلتون خواست ، با ماشین های راه بیایید. این ماشین مال بیت الماله..» به سرمان زد زنش بدهیم . عیالم یکی از دوستانش را که دو تا کوچه آن طرفتر می نشستند. پیش نهاد کرد. به مهدی گفتم. دختررا دید خیلی پسندیده بود. گفت:«باید مادرم هم ببیندش.» مادر و خواهرش آمدند اهواز. زیاد چشمشان را نگرفت. مادرش گفت. «توی قم، دخترا از خداشونه زن مهدی بشن. چرا از این جا زن بگیره؟» مهدی چیزی نگفت. بهش گفتم:«مگه نپسندیده بودی؟» گفت:«آقا رحمان . من رفتنیم. زنم باید کسی باشه که خانواده ام قبولش داشته باشن. تا بعد از من مواظبش باشن. » خرید عقدمان ، یک حلقه نه صدتومانی بود برای من، همین و بس . بعد از عقد رفتیم حرم ، بعدش گلزار شهدا، شب هم شام خانه ی ما. صبح زود مهدی برگشت جبهه. می گفت قیافه برایم مهم نیست . قبل از عقد همیشه سرش پایین بود. نگاهم نمی کرد. هیچ وقت نفهمید برای مراسم درستی توی صورتم برده بود. مادر گفت: «آقا مهدی! این که نمی شه هر دو هفته یک بار به منیر سربزنین . اگه شما نرین جبهه ، جنگ تعطیل می شه؟» مهدی لبخندی می زد و می گفت «حاج خانم! ما سرباز امام زمانیم. صلوات بفرستین.» خانواده ام می خواستند مراسمی بگیرند که فامیلمان هم باشند، برای معرفی دامادشان، نشد. موقع عملیات بود و مهدی نمی توانست زیاد بماند. مراسم در حد یک بله برون ساده بود. بعضی به شان برخورد و نیامدند. ولی من خوشحال ب

آقا مجید وقتی به شما فکر می کنم درمرور خاطرات اولین برخوردهای با شما ببخشید از اینکه فکر می کردم چون خیلی در جمع نمی آیی قیافه می گیری چون برادرت فرمانده لشگر است. کم حرف می زدی ، موقع نماز جماعت و عزاداری چند صد نفری در مقرلشگر در انرژی اتمی دارخوین در گوشه ای تنها و ساکت می نشستی و حواست به اطراف بود که فیلمی یا عکس ازت نگیرند . حرکاتت برایم سوال انگیز شده بود. این چه مدل رفتاری است که شما دارید. آنروزها می دیدم رفتارت خیلی عجیب و غریب است تا دست کسی دوربین می دیدی مثل جن که اسم بسم ا... بیاید غیبت می زد. و من بی خیال از ارتباط برقرار کردن با کسی که انصافا از نظر رفتار ، شخصیت ، قیافه ، خوش تیپی و جذابیت و بچه باسواد و بچه بالانشینی شهر و داداش فرمانده لشگر شدم. مدتی نگذشت بعضی از رفتارهایت نشان داد که قضاوت من غلط بود تو آنقدر بزرگ بودی که همه چیز را کوچک می دیدی اسم ، عنوان ، برادر فرمانده لشگر بودن و . . . شما طی این مدت حتی برای یک بار نشنیدم جایی خود را برادر فرمانده لشگر معرفی کنی. و به خاطر اینکه برادرت فرمانده لشگر بود. کار را به نحو احسن انجام می دادی شناسایی پراضطراب و خطرناک می رفتی و حاضر نبودی گزارش آن به اسمت باشد و دیگران می نوشتند و امضاء می کردند و از این همه شناسایی که رفتی شاید 10 سند از شما به جای مانده باشد. شما اصلا از اول همه کارهایت خدایی بود. فقط و فقط خدا را می دیدی و همه سعی و تلاشت این بود که گمنام باشی و در شعاع نور خورشید آقا مهدی محو شوی هر چند یقین دارم اگر پس از آقا مهدی زنده بودی زمانی نمی گذشت که آوازه ات مثل آقا مهدی در سرتاسر جبهه پر می شد و تو هم فرمانده لایق سپاه اسلام می شدی. به نظرم مجید جان تو الان هم گمنامی آخه 26 سال از شهادتت گذشته است هیچکس از حضورت در جبهه و جانفشانیت چیزی نمی داند حتی با عده ای صحبت کردم سوال کردم سر قبر شهید مهدی زین الدین چه اعمالی انجام می دهید. اکثرا می گفتند ما برای آقا مهدی فاتحه ای می خوانیم اصلا یادشان می رود که مجیدی هم در کنار مهدی آرمیده است و من ایمان دارم که مزارت محل پررفت و آمد ملائکه است. آقا مجید من هم اعتراف می کنم که شما گمنامی چون الان که کنار مزارت نشسته ام واقعیتش نمی دانم قبرت سمت چپ است یا سمت راست. مرد حسابی خود را باز زیرسنگ قبر بزرگی که هدیه به مزار پاکتان کردند شما خود را مخفی کردی  من هم نمی دانم که در کدام قبر آرمیده ای چه رسد به دیگران . باشد آقا مجید قصه گمنامی شما قصه زیبا و جذابی است که باید کتابها نوشت. و من تصمیم گرفتم سر قولم باشم و مزاحم خانواده نشوم ولی باید زوایای زندگی قشنگت به قلم بکشم . گفتم به محل سکونتت که آنجا درس می خواندی می روم و از طریق مدرسه و همکلاسی ها خاطرات دوران تحصیل در خرم آباد را به قلم می آورم ولی متاسقانه مدرسه ای که درس می خواندی در زمان جنگ بمباران شده اسناد از بین رفته بود و پیدا کردن همکلاسیها کاری دشوار و ناممکن شد. می خواستم با دوستان و هم محلی هایت در خرم آباد که مدتی زندگی می کردید ارتباط برقرار کنم دیدم محل سکونت تان بمباران شده بود و خانه ای که شما در آن زندگی می کردید مقداری تخریب شده بود. باز یاد قول و قرار آن روز کنار قبرت افتادم حس کردم هرجا بخواهم خارج از شرط و شروطی که با هم داشتیم حرکت کنم به نتیجه نمی رسم. آقا مجید نمی دانم روزی من زنده خواهم ماند و شما هم اجازه خواهید داد تا خاطرات زیبای حضورت در جبهه سرپل ذهاب به بهانه راننده و بردن آیت ا... نوری همدانی جهت بازدید از جبهه های سرپل ذهاب وقتی پایت به آنجا رسید و بازدید تمام شد از آنها خداحافظی کردی آنها به سمت شهر آمدند و شما به سمت خط مقدم رفتی و مدتی در انجا ماندی. آنجا چه کردی در آن روزهای غربت جبهه های غرب ، شما که 15 سال بیشتر نداشتی. خاطرات حضوردر جبهه سرپل ذهاب را به کسی نگفتی ، جای ننوشتی ، عکسی به یادگاری بجا نگذاشتی. معتقد بودی خدا می داند بس است. بچه محصل 15 ساله نمی دانم از نام مستعار در آنجا در جبهه استفاده کردی یا نه ولی نام حقیقیت را ملائکه الله بر کوههای سر به فلک کشیده سرپل ذهاب ثبت و ضبط کردند. آقا مجید درست است شهادتت در کردستان در جاده سردشت- بانه رقم خورد ولی سردار جعفری سال 61-60 تو را در کردستان دیده بود. می گفت: نوجوان خوش سیما با صلابت. ایشان گفتند با آقا مهدی دوست بودند ولی چهره خوش سیمای مجید در مهآباد کردستان در ذهنم نقش بسته و بعد دیگر ندیدم مجید کجا رفت. در چه واحد پایگاهی مشغول شد و پیش چشم من آفتابی نشد. بگذرم آقا مجید خیلی از نسل اولی ها درگیری های نفس گیر کردستان ، عملیات های کمین و ضدکمین و بی رحمی ضدانقلاب در به شهادت رساندن بچه ها و حتی سربریدن و قطعه قطعه کردن بدنها را بیاد دارند و من فقط باید از آن همه درگیریهای سخت و نفس گیر به نقل از سردار جعفری بنویسم مجید در مهاباد کردستان بسیجی بی نام و نشانی بودچون معتقد بود خدا می داند کفایت می کند. برادر مجید دفعات حضور شما با آقا مهدی قبل از تاسیس تیپ و لشگر 17 را کسی نمی داند شاید شهید حسن باقری که با آقا مهدی رفیق و شفیق بودند می دانست که او هم الان پیش شماست از آن خاطرات هم عبور می کنم چون معتقدی خدا می داند کافی است. مرد بی ادعا یه سوال ذهن را آزارمی دهد چرا طی این مدت شما که اینقدر عاشق آقا مهدی بودی هم برادرت بود هم استادت بود هم فرمانده ات بود هم رفیق خصوصیت چرا یک عکس یادگاری با هم نیانداختید مگر شما آموزش عکاسی ندیده بودی آنوقت که در جبهه شاید تعداد چند نفر انگشت شمار آموزش عکاسی دیده بودند و به این فنون آشنا بودند . شما از مقوله دوربین عکس خود را معاف کرده بودی . من که صرف اینکه آقا مهدی فرماندهمان بود باهاش عکس انداختم و نشان هزار نفر دادم آنوقت شما نباید یک عکس با هم می انداختید. ببخشید یادم رفته بود که شما تلاش می کردی برای گمنامی. گفتی خدا می بیند بس است. اگر عکس با آقا مهدی با هم داشتید شاید چاپ می شد و بعضی مجید را می شناختند که این شهید برادر فرمانده لشگر است و زیر عکس می نوشتند سردار شهید مجید زین الدین . . . . .   برادر مجید عذرخواهی می کنم آنقدر نگفتی و ننوشتی که قلم به دستم چسبیده است و کلمات و خاطرات فوران می کند. می خواهم شما را یاد والفجر مقدماتی بیاندازم. همان شب جنگ با زمین رملی و جنگ با موانع متراکم دشمن و در مرحله سوم جنگ با کمین های دشمن و مرحله چهارم جنگ با نیروهای اصلی دشمن. امروز نام فکه جهانی شده است. یادمانی به پا شده و مقتلی نامگذاری شده است و سالانه هزاران نفر به یاد شهدای فکه مرثیه سرایی می کنند. از اقصی نقاط ایران و بعضی از کشورهای اسلامی به آنجا می آیند. بعضی راویان هم از شب حمله و کانال کمیل و خنطه و موانع می گویند. کانال کمیل و خنطه اسم محلی است که بچه های لشگر 27 حضرت رسول گذشتند ولی همان 2 کانال موانع که شما حدودا 10 کیلومتر از آن عبورکردید و جلو رفتید و تمام موانع کانالها و سنگرهای کمین و خط اصلی دشمن را درهم شکستید و از دشمن اسیرگرفتید. وقتی بعضی ها از ماندن بچه های لشگر27 در این کانالها می گویند و بدون توجه به شرایط زمین، دشمن، موانع و میدان مین یاد رشادتهای شما، شهید ندیری، شهید نظری و گردانهای خط شکن خودمان و حتی یاد شهید احمد کاظمی و بچه های لشگرنجف می افتم که چگونه در آن شب برق آسا از موانع عبورکردند و از دشمن هم اسیر گرفتند. وقتی راویان فقط یک محدوده خیلی کوچک از عملیات آنهم در جلو بچه های لشگر27 را تعریف می کنند و نهایتا به کانالهای موانع ضدتانک که امروز معروف به کانال خنطه و کمیل شده است خاطرات غربت و مظلومیت بچه ها را می گویند و همه را می گریانند. جای شما و امثال شما را خیلی خیلی خالی می بینم که از روحیه سلحشوری بچه ها بگویید که چگونه آنها آنشب به دشمن تاختند و دشمن را آواره کردند. ولی صد حیف که نگفتید و ننوشتید تا مردم تا بیشتر بسیجیان از جنس خمینی را بشناسند. آری شما معتقدید کار برای خدا در این عالم گم نمی شود. آقا مجید کم می آورم از طرفی می خواهم فقط حضورت در جبهه را بگویم تا در آینده اگر کسی خواست چیزی بنویسد حداقل کمی اطلاعات اولیه داشته باشد. و از طرفی می ترسم از شرط با شما عدول کنم. خاطرات حضور در والفجر3 مهران که منجربه شهادت مسئول واحد اطلاعات و تخریب لشگر گردید و نبرد سخت بچه ها در مهران در سال 62 که هر وقت از آن مسیر به زیارت کربلا مشرف می شوم. خود را مدیون حماسه آفرینی شما شهدا می دانم و یک بار هم در آن مسیر در مردم خاطرات حماسه آفرینی بچه های لشگر17 را گفتم و این شعر هم اشک زائران و هم اشک پدرومادر شهدا را درآورد: آی شهدا بلند بشید با هم بریم به کربلا         با هم بریم به دیدن شاه شهید نینوا حسین من حسین من (4) بگذرم کنارمزارتان مجلس روضه خوانی راه نیندازم حرف دلم زیاد ، وقت تنگ. برادر مجید سال 71 جهت تفحص شهدا رفتیم منطقه پنجوین عراق منطقه عملیاتی والفجر4 ، ارتفاع بلند و صعب العبور مسیرهای که با بچه های شناسایی رفتید. منصور پورحیدری با نگاه به نقشه عملیاتی والفجر4 خاطرات با شما بودن لحظه لحظه اش را فراموش نکرده است. و گویی هنوز با آن خاطره ها دارد زندگی می کند. برادر مجید از خیبرچیزی ننویسم آنقدر دشمن در حریزه آتش می ریخت که زمین و زمان آتش گرفته بود. خیلی از بچه ها ، بچه های گردان امام رضا (ع) ، محمدرسول الله و . . . .  مفقود شدندو بعضی ها هم هنوز گمنامند. آنوقت شما که همیشه تلاش برای گمنامی می کردی اصلا در بین آنهمه دود و آتش چگونه ردپایی از تو پیدا کنم. فقط ابوالفضل جعفری می گفت: مجید برای روحیه دادن به بچه ها گاهی معرکه گیری می کرد تا لبخند برلب بچه ها باشد. آقا مجید به قول و قرارم عمل کردم فقط چند خاطره از دوران کودکی که دم دستم بود و چند خاطره از شناسایی از خط پدافند پاسگاه زید عراق و آخرین شناسایی که در برگشت آن به شهادت رسیدی به قلم آوردم. همان شناسایی که تا عمق 50 کیلومتری خاک دشمن گاهی 3 شبانه روز تا 5 شبانه روز طول می کشید و هدف شناسایی شهر ماووت عراق بودکه با موفقیت انجام شد. و حرف آخرم اینکه هنوز هم که به شما فکر می کنم شما درس خوبی از علمدار کربلا گرفتی در خصوص اطاعت و ادب از برادرش حسین (ع) و شما چقدر قشنگ درس از مکتب ابوالفضل یادگرفتی و خوب عمل کردی. وقتی بقصه زندگیت ، رزمت و شهادتت نگاه می کنم در برخورد با برادرت مهدی این چنین بودی برای بعضی ها این سوال است چرا با این همه مطلب که از شما گفتم می توان نوشت باید گمنام باشی. یاد این مطلب افتادم که بعضی ها برای حضرت عباس 17 منسب در کربلا بر شمرده اند : سقا ، علمدار ، سپهدار ، نگهبان خیام و . . .   وقتی نگاه می کنی عباس با این عظمت از او روایتی مشهور دیده نمی شود او محو برادرش حسین است. مگر می شود کسی با خصوصیات عباس حرفی برای زدن داشته باشد. و مگر می شود کسی مثل شما سالها در جبهه باشد و از کردستان و غرب و عملیاتهای مختلف و شناسایی های مختلف پس از 26 سال حرفی از او نباشد یادم باشد مجید در صحنه درگیری قبل از برادرش جان سپرد و . . . . . کنارمزار مهدی و مجید زین الدین

خاطرات «طلبه شهید: محسن نزادی» «اقتدا به مولای شهیدان» پیکر پاک محسن را همراه با 21 تن از شهدای کاشان تقسیم کرده بودند که در آن روز برادران و خواهران من به کاشان رفته بودند و ما را نمی گذاشتند برویم. هنگامی که آنها برگشتند از آنها سؤال کردم که آیا محسن را ندیده اید؟ گفتند: بله؛ محسن صحیح و سالم بود مثل کسی که خواب است. اما وقتی که نشسته بودیم یکی از آشنایان وارد منزل ما شده بود و در گوشه ای نشست و گفت: «الحمد لله به آرزویش رسید.» گفتم: چطور؟ گفت: «چون آرزو داشت همانند امام حسین -علیه السلام- بی سر به دیدار خدا رود . . . » «به نقل از پدر شهید

خاطرات «طلبة شهید: ماشاءالله باقری» «زخم یار» در عملیات «والفجر دو» برادرم از ناحیة پا مجروح شد. تازه از بیمارستان ترخیص شده و به خانه آمده بود. بدنش سرشار از زخم ترکش بود و شب ها ناله های مداومش لب همه مان را به درد می آورد. چند روز پس از ترخیص وی، روزی رادیو اعلام کرد که عملیات بزرگی در پیش است و جبهه نیازمند حضور رزمندگان است. «ماشاءالله» با این که هنوز توان راه رفتن نداشت و بهبودی کامل نیافته بود، ساکش را بست و آمادة رفتن شد. اصرار خانواده برای نگه داشتن برادرم سودی نداشت و او با همان بدن مصدوم راهی جبهه شد. قامت استوارش بر پایی مجروح در پیچ کوچه از نگاهم گذشت، هیچ گاه از یادم نخواهد رفت. «برادر شهید

- پسرک کیفش را انداخته روی دوشش. کفش ها را هم پایش کرده . مادر دولا می شود که بند کفش را بندد. پاهای کوچک ، یک قدم عقب می روند. انگشت های کوچک گره شلی به بند ها می زنند و پسرک می دود از در بیرون. 2- توی ظل گرمای تابستان، بچه های محل سه تا تیم شده اند. توی کوچه ی هجده متری . تیم مهدی یک گل عقب است. عرق از سر و صورت بجه ها می ریزد. چیزی نمانده ببازند. اوت آخر است . مادر می آید روی تراس « مهدی! آقا مهدی!برای ناهار نون نداریم ها برو از سرکوچه دو تا نون بگیر.» توپ زیر پایش می ایستد. بجه ها منتظرند. توپ را می اندازد طرفشان و می دود سر کوچه . 3- نماینده ی حزب رستاخیز می آید توی دبیرستان . با یک دفتر بزرگ سیاه . همه ی بچه ها باید اسم بنویسند. چون و چرا هم ندارد. لیست را که می گذارند جلوی مدیر ، جای یک نفر خالی است ؛ شاگرد اول مدرسه . اخراجش که می کنند ، مجبور می شود رشته اش را عوض کند. در خرم آباد ، فقط همان دبیرستان رشته ی ریاضی داشت. رفت تجربی. 4- قبل انقلاب، دم مغازه ی کتاب فروشیمان ، یک پاسبان ثابت گذاشته بودند که نکند کتاب های ممنوعه بفروشیم.عصرها ، گاهی برای چای خوردن می آمد توی مغازه و کم کم با مهدی رفیق شده بود. سبیل کلفت و از بناگوش در رفته ای هم داشت. یک شب ، حدود ساعت ده . داشتیم مغازه را می بستیم که سر و کله اش پیدا شد. رو کرد به مهدی و گفت « ببینم ، اگر تو ولی عهد بودی ، به من چه دستوری می دادی؟» مهدی کمی نگاهش کرد و گفت « حالت خوبه ؟ این وقت شب سؤال پیدا کرده ای بپرسی؟ » بازهم پاسبان اصرار کرد که « بگو چه دستوری می دادی ؟ » آخر سر مهدی گفت « دستور می دادم سبیلتو بزنی.» همان شب در خانه را زدند. وقتی رفتیم دم در ، دیدیم همان پاسبان خودمان است. به مهدی گفت « خوب شد قربان ؟ » نصف شبی رفته بود سلمانی محل را بیدار کرده بود تا سبیلش را بزند. مهدی گفت « اگر می دانستم این قدر مطیعی ، دستور مهم تری می داد. » 5- قبل از دست گیری من ، برای چند دانشگاه فرانسه ، تقاضای پذیرش فرستاده بود. همه جوابشان مثبت بود. خبر دادند یکی از دوستانش که آن جا درس می خواند ، آمده ایران ، رفته بود خانه شان.دوستش گفته بود « یک بار رفتم خدمت امام ، گفتند به وجود تو در ایران بیش تر نیازه . منم برگشتم. حالا تو کجا می خوای بری؟» . منصرف شد. 6- مرا که تبعید کردند تفرش ، بار خانواده افتاد گردن مهدی . تازه دیپلمش را گرفته بود و منتظر نتیجه ی کنکور بود. گفت « بابا ، من هر جور شده کتاب فروشی رو باز نگه می دارم. این جا سنگره . نباید بسته بشه . » جواب کنکور آمد. دانشگاه شیراز قبول شده بود. پیغام دادم « نگران مغازه نباش. به دانشگاهت برس. » نرفت . ماند مغازه را بگرداند. 7- مهدی بست ساله ، دست خالی ، توی خط خرمشهر ، گیر داده به سرهنگِ فرمانده که « چرا هیچ کاری نمی کنین؟ یه اسلحه به من بدید برم حساب این عراقیها رو برسم. »سرهنگ دست می گذارد روی شانه ی مهدی و می گوید « صبر کن آقا جون . نوبت شما هم می رسه . » مهدی می گوید « پس کِی ؟ عراقی ها دارن می رن طرف آبادان .» سرهنگ لب خندی می زندو می دود سراغ بی سیم . گلوله ها ی فسفری که بالای سر عراقی ها می ترکد ، فکر می کنند ایران شیمیایی زده . از تانک هایشان می پرند پایین و پا می گذارند به فرار . –گفتم « مادر منو نمی بری اون جلو رو ببینم ؟ » گفت « اگه دلتون خواست ، با ماشین های راه بیایید. این ماشین مال بیت الماله .» 14- به سرمان زد زنش بدهیم . عیالم یکی از دوستانش را که دو تا کوچه آن طرف تر می نشستند ، پیش نهاد کرد. به مهدی گفتم. دختر را دید. خیلی پسندیده بود. گفت « باید مادرم هم ببیندش . » مادر و خواهرش آمدند اهواز . زیاد چشمشان را نگرفت. مادرش گفت « توی قم ، دخترا از خداشونه زنِ مهدی بشن. چرا از این جا زن بگیره ؟ » مهدی چیزی نگفت. به ش گفتم » مگه نپسندیده بودی ؟ » گفت « آقا رحمان ، من رفتنیم . زنم باید کسی باشه که خانواده ام قبولش داشته باشن تا بعد از من مواظبش باشن. » 15- خرید عقدمان یک حلقه ی نهصد تومانی بود برای من. همین و بس . بعد از عقد ، رفیم حرم . بعدش گل زار شهدا . شب هم شام خانه ی ما . صبح زود مهدی برگشت جبهه. 16- می گفت قیافه برایم مهم نیست. قبل از عقد ، همیشه سرش پایین بود . نگاهم نمی کرد. هیچ وقت نفهمید برای مراسم دستی توی صو 17- مادر گفت « آقا مهدی ! این که نمی شه هر دو هفته یک بار به منیر سر بزنین . اگه شما نرین جبهه ، جنگ تعطیل می شه ؟ » مهدی لبخند می زد و می گفت « حاج خانم! ما سرباز امام زمانیم . صلوات بفرستین. » 18- خانواده ام می خواستند مراسمی بگیرند که فامیلمان هم باشند، برای معرفی دامادشان ، نشد. موقع عملیات بود و مهدی نمی توانست زیاد بماند. مراسم ، در حد یک بله برون ساده بود. بعضی ها به شان برخورد و نیامدند. ولی من خوش حال بودم. 19- همه دور تا دور سفره نشسته بودیم ؛ پدر و مادر مهدی ، خواهر و برادرش . من رفتم توی آش پزخانه ، چیزی بیاورم وقتی آمدم ، دیدم همه نصف غذایشان را خورده اند ، ولی مهدی دست به غذایش نزده تا من بیایم. 20- اولین عملیات لشکر بود که بعد از فرمانده شدن حاج مهدی انجام می دادیم .